Londen. Manchester. Brussel. Parijs. Nice. Kopenhagen. Stockholm. Normandië. Dit zijn slechts enkele van de Europese steden die de laatste jaren door terroristische aanslagen zijn getroffen. Aanslagen komen helaas steeds vaker voor en bij elke aanslag wordt gespeculeerd over de mogelijke impact op de markten en de economie. We kunnen onmogelijk weten waar of wanneer terroristen de volgende keer zullen toeslaan , maar volgens ons heeft de recente geschiedenis beleggers alvast de volgende belangrijke les geleerd: hoewel terrorisme levens en eigendommen vernietigt, heeft het tot dusver geen blijvende impact gehad op aandelen.
Verrassende gebeurtenissen zijn van invloed op de markten, maar terrorisme is tegelijkertijd wel en niet verrassend. Door de onvoorspelbare aard van aanslagen betekent elke aanslag een schok voor de samenleving, de slachtoffers en hun families. Maar omdat aanslagen steeds vaker voorkomen, is de constante aanwezigheid van terrorisme geen verrassing. Het maakt onvermijdelijk deel uit van ons leven en als gevolg daarvan, lijkt het wel of de markten er ongevoelig voor zijn geworden.
Toen Amerika op 11 september 2001 zwaar werd aangevallen, had de westerse wereld minder ervaring met grote terroristische aanslagen. Door incidenten zoals de eerste aanslag op het World Trade Center in het begin van de jaren 90, de aanslag op vlucht Pan Am 103 boven Lockerbie (Schotland) in 1988 en de bomaanslagen van de IRA in Manchester en elders had de wereld enigszins de ogen geopend, maar 11 september was de eerste keer dat terroristen op westerse bodem duizenden slachtoffers maakten en daarbij financiële en overheidsinstellingen troffen. Het was nieuw, schokkend en verwoestend en de markten reageerden op dezelfde manier. Toen de Amerikaanse aandelenmarkt op 17 september 2001 heropende, verloor de S&P 500 in vijf opeenvolgende handelsdagen -11,6% (gemeten in Amerikaanse dollar om het valutaeffect buiten beschouwing te laten).[i] Maar de daling hield niet aan. Hoewel de aandelenmarkten het nog altijd moeilijk hadden tijdens de lange bearmarkt als gevolg van de internetzeepbel, die in Amerika aanhield van 24 maart 2000 tot oktober 2002, begonnen ze eind 2001 toch weer aan een rally. Tegen 11 oktober stond de S&P 500 opnieuw op zijn niveau van voor de aanslag.[ii] Aan het einde van het jaar was de index met 5,1% gestegen sinds de sluiting van de markt op 10 september.[iii] Hoe verschrikkelijk de aanslag ook was, mettertijd werd duidelijk dat het leven voortgaat en dat de aanslag geen nieuwe neerwaartse beweging in de Amerikaanse recessie tot gevolg zou hebben. In plaats daarvan begon de economie zich aan het einde van het jaar te herstellen en rekenden de markten volgens ons op de veerkracht van vrije samenlevingen tegenover terreur.
Toen terroristen enkele jaren later in West-Europa toesloegen, was de reactie van de markten minder uitgesproken. Op 11 maart 2004 eisten gecoördineerde bomaanslagen op Madrileense treinen 191 onschuldige slachtoffers. Drie dagen voor de algemene verkiezingen verkeerde het land in shock en kreeg Europa te maken met de ergste terroristische aanslag sinds Lockerbie. Die dag verloren Spaanse aandelen -2,18% en toen de markt op 15 maart sloot, stonden ze -7,4% lager dan voor de aanslag.[iv] Op de 16e – de vierde handelsdag na de aanslag – begonnen de markten zich te herstellen en tegen 7 april stonden ze opnieuw op hun oude niveau.[v] Toen het VK iets meer dan een jaar later, op 7 juli 2005, werd getroffen, verloor de MSCI UK-index die dag -1,4% maar herpakte zich op de 8e en sloot die dag hoger af dan op de sluiting van 6 juli.[vi] Omdat markten gewend raakten aan terrorisme, werden ze er volgens ons immuner voor.
Sindsdien is de reactie van aandelen op de meeste terroristische aanslagen verwaarloosbaar. Zo stegen Belgische aandelen licht op 22 maart 2016, toen terroristen in Brussel toesloegen, en nogmaals de dag nadien. Ook Duitse aandelen stegen heel licht op 20 december 2016, de eerste dag na de aanslag op de Berlijnse kerstmarkt. Franse aandelen verloren 0,1% op de eerste handelsdag na de aanslagen van Parijs van 13 november 2015, maar de volgende dag stegen ze alweer met 2,7%.[vii] Eerder dat jaar, toen terroristen het satirische magazine Charlie Hebdo en andere doelen in Parijs tussen 7 en 9 januari aanvielen, stegen de Franse aandelen in die periode van drie dagen met 2,4%.[viii] Een daling van 1,7% op 9 januari maakte hieraan een einde, maar de volgende twee handelsdagen stegen de markten met respectievelijk 1,1% en 1,5%.[ix]
Hoewel het vermogen van markten om snel over terroristische aanslagen heen te stappen nu deel uitmaakt van de harde werkelijkheid, waarin steeds meer aanslagen worden gepleegd, geloven we dat het ook een zekere hoop biedt: Het herinnert ons eraan dat vrije samenlevingen het kwaad en de vernieling, door hen die onze manier van leven willen vernietigen, kunnen overwinnen. We zijn ervan overtuigd dat kwade krachten niet op kunnen tegen vrije mensen en vrije markten. Het snelle herstel van markten is telkens weer een blijk van solidariteit en volharding van vrije landen.
Fisher Investments Nederland is de Nederlandse tak van Fisher Investments Europe Limited, een volledige dochteronderneming van Fisher Investments. Fisher Investments is een onafhankelijke, particuliere vermogensbeheerder. Fisher Investments Europe delegeert het portefeuillebeheeractiviteiten aan zijn moedermaatschappij. Dit artikel geeft de standpunten, inzichten en commentaren van redactiemedewerkers van Fisher Investments weer, die op elk moment onaangekondigd kunnen veranderen. De weergegeven marktgegevens dienen louter ter illustratie en informatie. Niets in dit artikel kan worden uitgelegd als beleggingsadvies of een aanbeveling om een effect te kopen of verkopen, noch als een bewijs dat een specifieke transactie of beleggingsstrategie geschikt is voor een bepaald persoon.
[i] FactSet, per 5/6/2017. S&P 500-index in USD, 10/9/2001 – 21/9/2001.
[ii] FactSet, per 5/6/2017. S&P 500-index in USD, 10/9/2001 – 11/10/2001.
[iii] FactSet, per 5/6/2017. S&P 500-index in USD, 10/9/2001 – 31/12/2001.
[iv] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI Spain in EUR, 10/3/2004 – 15/3/2004.
[v] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI Spain in EUR, 10/3/2004 – 7/4/2004.
[vi] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI UK in GBP, 6/7/2005 – 18/7/2005.
[vii] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI France in EUR, 13/11/2015 – 17/11/2015.
[viii] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI France in EUR, 6/1/2015 – 9/1/2015.
[ix] FactSet, as of 6/6/2017. Koersrendement MSCI France in EUR, 9/1/2015 – 13/1/2015.
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland met de gezondheidszorg
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland met de kracht van metalen als economische indicator
- Fisher Investments Nederland overschat de impact van bijzondere gebeurtenissen niet
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland: waarom demografie geen doodsvonnis is voor de markten
- Uit de ervaringen van Fisher Investments Nederland blijkt hoe de politiek de aandelenkoersen beïnvloedt
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland met beleggers die zwichten voor kortzichtige risicoaversie
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland: wat u moet weten voordat u Bitcoin koopt
- Fisher Investments Nederland gaat na of de huidige bullmarkt in 2024 kan aanhouden zonder renteverlagingen.
- De kloof tussen bevlieging en werkelijkheid: lees hier de ervaringen van Fisher Investments Nederland met groene energie
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland: waarom aandelen niet afhankelijk zijn van een lage rente
- Volgens de ervaring van Fisher Investments Nederland kunnen langetermijnbeleggers lessen trekken uit 2023
- Fisher Investments Nederland legt aan de hand van zijn ervaringen uit wat we wijzer worden als we het sentiment meten
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland in het kort: hebben aandelen een sterke bbp-groei nodig?
- De ervaringen van Fisher Investments Nederland met de techsector
- Fisher Investments Nederland bespreekt het opveringseffect
- Fisher Investments Nederland werpt zijn licht op de markthistorie
- Fisher Investments Nederland beargumenteert waarom de olieprijzen geen invloed hebben op aandelen
- Fisher Investments Nederland werpt zijn licht op een veelvoorkomende valkuil bij het beleggen: het actualiteitsdenken
- Fisher Investments Nederland schijnt licht op de sector basisconsumptiegoederen
- Fisher Investments Nederland gaat in op de vrees voor een wereldwijde recessie
- Fisher Investments Nederland geeft kijk op de prestaties van de duurzame consumptiesector
- Fisher Investments Nederland legt uit wat u moet afwegen voordat u in vastgoed belegt
- Fisher Investments Nederland geeft kijk op de markten: slecht nieuws is niet per definitie slecht voor aandelen
- Fisher Investments Nederland over beleggingshypes: het snelle geld of pure oplichting?
- Volgens Fisher Investments Nederland speelt politiek geen rol in uw beleggingsstrategie
- Fisher Investments Nederland geeft zijn perspectief op goud als vermeend afdekkingsinstrument in de beleggingsportefeuille
- Fisher Investments Nederland neemt de inflatie onder de loep
- Fisher Investments Nederland bespreekt wat het strijden tegen de laatste oorlog inhoudt
- Fisher Investments Nederland over de beperkingen van kapitaalbehoud
- Seizoensgebonden beurswijsheden in perspectief gezet
- Wat de arbeidsstatistieken volgens Fisher Investments Nederland voor aandelen betekenen
- De impact van de bedrijfswinsten op de aandelenmarkten volgens Fisher Investments Nederland
- Groei of waarde: welke beleggingsstijl is beter voor uw portefeuille?
- Wat de rentecurve volgens Fisher Investments Nederland kan betekenen voor beleggers
- Vijf zaken die potentiële bitcoinbeleggers volgens Fisher Investments Nederland in overweging moeten nemen
- Het beleggerssentiment is getemperd en dat kan een goede zaak zijn
- De visie van Fisher Investments Nederland over de hoge energieprijzen en de ontwikkeling van de economie
- Fisher Investments Nederland: beleggers zouden de afbouw van de monetaire verruiming moeten toejuichen
- Waarom beleggers verder zouden moeten kijken dan schommelingen op korte termijn
- Wat is er gebeurd met de “waarde-rally” van 2021?
- Dit denkt Fisher Investments Nederland van de geruchten over toenemende inkopen van eigen aandelen
- De kijk van Fisher Investments Nederland op negatieve volatiliteit
- Dit kunnen beleggers volgens Fisher Investments Nederland opmaken uit de sterk schommelende olieprijzen
- Hoe u het hoofd koel houdt in stijgende markten – Fisher Investments Nederland
- Fisher Investments Nederland legt uit hoe een negatieve rente nadelige gevolgen voor u kan hebben
- Is COVID-19 van invloed op uw beslissingen?
- Fisher Investments Nederland over de zogenaamd overgewaardeerde aandelen
- Het gevaar van recency bias, volgens Fisher Investments Nederland
- Beleggen in passieve producten maakt u nog geen passieve belegger
- Waarom deflatie in de eurozone volgens Fisher Investments Nederland niet in het verschiet ligt – en ook niet gevaarlijk is
- Verminder uw financiële stress met een noodfonds
- Een leidraad voor het interpreteren van economische cijfers
- Fisher Investments Nederland: Overheidsuitgaven in het kader van COVID-19 geen gevaar voor aandelenkoersen
- Valt uw aandelenrisico hoger uit door een uitgesproken voorkeur voor uw eigen land?
- De voordelen en grenzen van fiscale stimulering
- Werkt het negatieve-rentebeleid van centrale banken wel?
- Waarom beleggen ook zinvol is in perioden waarin dit onaantrekkelijk lijkt
- ESG-beleggen: een inleiding
- Geopolitieke risico’s op de markten
- De economische vooruitzichten van China: Welke impact hebben ze op Europa?
- Discipline in tijden van hoge volatiliteit
- Klimaatverandering evalueren – risico’s en mogelijkheden
- Staatsschuld in perspectief
- Inleiding in rentecurves: wat zijn het en welke invloed hebben ze op uw beleggingen?
- De opsplitsing van de wereld door de bril van een belegger
- Beknopte handleiding over waarderingen
- Vallen de Europese verkiezingen ten prooi aan populisme?
- De Italiaanse verkiezingen: de onderschatte impact van de afnemende onzekerheid
- Vrees voor recessie in eurozone lijkt ongegrond
- Eindejaarsherinnering: rendement uit het verleden is niet te koop
- Economisch nieuws van ruis scheiden
- Onopvallende positieve ontwikkelingen op handelsgebied
- Waarom het herbeleggingsrisico van belang is voor obligatiebeleggers
- Vertrouwdheid leidt niet tot een lager risico
- Voor aandelen is een oplossing voor de existentiële langetermijnproblemen van de eurozone niet van wezenlijk belang
- Hoe wereldwijd beleggen kan helpen bij het verlagen van het single-stock risico
- Maakt verkopen in mei blij?
- Wat te doen als de volatiliteit toeneemt
- Correct denken over correcties
- Protectionisme: Vrees versus realiteit
- Europese aandelen trotseren terrorisme
- De toekomst van de euro
- Vermogensbeheerder van het jaar
- V&A met Aaron Anderson van Fisher Investments
- De berg en de klap
- Ken Fisher geeft een beursoutlook voor de tweede jaarhelft
- Bekijk valutaschommelingen op lange termijn
- De Italiaanse verkiezingen: de onderschatte impact van de afnemende onzekerheid
- Fisher Investments Nederland