‘Niet het beste moment om in banken te beleggen’

De jaarcijfers van de drie grote Nederlandse banken – ABN Amro, ING en Rabobank – waren geen doorslaand succes. Neerwaartse druk op de baten en opwaartse druk op de kosten zetten de winstgevendheid van met name ABN Amro en de Rabobank fors onder druk.

Voor Guillaume Lucien-Baugas, bankanalist bij de kredietbeoordelaar Moody’s, waren deze cijfers geen verrassing. Voorafgaand aan de cijferpublicaties legde de analist in een gesprek met Beleggers Belangen al de vinger op de zere plekken van het (Nederlandse) bankwezen. Over de sterk gestegen Nederlandse huizenprijzen maakt Lucien-Baugas zich minder zorgen.

Renteinkomsten lager

In een fraai Amsterdams hotel schetst Guillaume Lucien-Baugas een somber toekomstbeeld voor de banksector. ‘Donkere wolken pakken zich samen boven het Europese bankwezen’, stelt hij in zijn presentatie voor institutionele beleggers. Na afloop van de presentatie neemt de bankanalist uitgebreid de tijd om de lastige situatie van de Europese banken toe te lichten. ‘Voor aandeelhouders lijkt dit niet het beste moment om in banken te beleggen’, start Lucien-Baugas zijn betoog. ‘Er zit weinig rek meer in de winstgevendheid van de banksector. In euro’s gemeten zullen de banken de winst misschien wel op peil kunnen houden, maar het rendement op de voor immateriële posten gecorrigeerde totale activa zal waarschijnlijk dalen.’

De problemen beginnen al bij de omzet van de banken. Deze bestaat voor de Nederlandse banksector voor gemiddeld 70% uit rentebaten. Door de lage rente staan deze baten onder druk. Bedrijven en consumenten kunnen leningen tegen steeds lagere rentetarieven afsluiten. Dit werd tot voor kort nog enigszins gecompenseerd door een hoger volume van nieuwe leningen. Maar aan die trend komt een eind door afnemende economische groei, waarschuwt Lucien-Baugas. ‘We rekenen dit jaar op een groei van 1,4% voor de Nederlandse economie. Dat was vorig jaar nog 1,7% en in 2018 zelfs 2,6%.’ Daardoor verwacht de analist een kredietgroei van slechts 0-2% voor de Nederlandse banken.

Ook ziet hij de commissie-inkomsten niet hard groeien. De private banking- en vermogensbeheer-activiteiten van de Nederlandse banken zijn daar simpelweg niet groot genoeg voor. Banken zouden de kosten voor rekeninghouders iets kunnen verhogen, maar dat zet volgens de analist weinig zoden aan de dijk. ‘In Nederland zijn de banken niet gewend om hoge kosten voor het aanhouden van betaalrekeningen aan klanten te berekenen. Dat is in Frankrijk helaas voor mij wel anders’, lacht hij.

Negatieve spaarrente

Lucien-Baugas benadrukt dat een dalende rente niet per definitie ongunstig is voor de banksector. Als banken zichzelf ook goedkoper kunnen financieren, is een dalende rente vaak positief. ‘De financieringslasten dalen doorgaans sneller dan de rente die bankklanten op hun kredieten moeten betalen’, verklaart de analist. Maar dat is nu niet meer het geval. Nederlandse banken financieren hun activiteiten voor 70-80% met spaargeld en dat kan bijna niet meer goedkoper. De spaarrente is immers al verlaagd en kan nauwelijks meer lager.

De banken proberen nog wel hun vermogende klanten met een negatieve spaarrente naar beleggingsproducten te leiden. Maar zelfs als die opzet slaagt, levert dat de banken volgens Lucien-Baugas niet zo veel op. Daarvoor is het aantal private-bankingklanten te laag. Een negatieve spaarrente voor ‘gewone’ bankklanten ziet de Moody’s-analist niet gebeuren. ‘Dat ligt politiek veel te gevoelig’, zegt hij. De dalende rentebaten worden dus niet meer gecompenseerd door lagere financieringslasten. Dat leidt tot druk op de rentemarge. In dat klimaat rest de banken niets anders dan de kosten terug te brengen.

Dat hebben ze goed aangepakt, vindt Lucien-Baugas. ‘Nederlandse banken hebben snel gehandeld op basis van een heldere toekomstvisie. Kantoren zijn gesloten en het aantal werknemers is teruggebracht. Dat heeft de banken de financiële ruimte gegeven om in digitalisering te investeren. De Nederlandse banken hebben op deze wijze hun winstgevendheid aardig beschermd.’

Legers consultants

Toch ziet de analist alweer opwaartse druk op de kosten. Bijvoorbeeld bij ABN Amro, dat flink moet investeren in het bestrijden van witwassen. Daardoor lopen de ‘compliance-kosten’ op en is de daling van de verhouding tussen kosten en baten tot stilstand gekomen. Ook bij de Rabobank zal de kosten-batenratio eerder stijgen dan dalen, stelt hij vast. ‘Er moet immers enorm geïnvesteerd worden in projecten die zijn opgelegd door de toezichthouders en in boekhoudkundige aanpassingen. Het is verbazingwekkend hoeveel consultants de banken moeten aanstellen om dit soort regelgeving op tijd in te voeren’.

Maar niet alleen de operationele kosten lopen op. Ook de kredietkosten – de toevoegingen aan de voorzieningen voor probleemkredieten – stijgen weer iets. Wel zijn de kredietkosten nog steeds laag. ‘De banken gaan echter van negatieve risicokosten – dus vrijval van eerder aangelegde voorzieningen – naar stijgende voorzieningen. Dat lijkt niet zo’n groot punt, maar het heeft wel degelijk flinke invloed op de winstgevendheid van de banken’, waarschuwt Lucien-Baugas.

Huizenbubbel loopt leeg

Nederlandse banken kunnen echter wel een stootje hebben. ‘De kapitaalpositie van de Nederlandse banksector is vrij sterk, zelfs op basis van de nieuwe Bazel IV-regels die nog ingevoerd moeten worden. Omdat er nauwelijks groei is van de kredietverlening – waar banken extra kapitaal voor moeten vrij maken – is er ruimte om meer dividend uit te keren’, legt hij uit.

Wel moeten de banken meer kapitaal aanhouden tegenover de hypothecaire kredieten die zij verstrekken. Dit als buffer tegen dalende huizenprijzen. Vooruitlopend op de invoering van de internationale Bazel IV-regels stelde De Nederlandse Bank (DNB) alvast nieuwe kapitaaleisen vast. ‘Onmiddellijk na invoering van deze maatregel, in de herfst van dit jaar, zal de risicoweging van Nederlandse hypotheekleningen van gemiddeld 11 naar 15-16% stijgen. Dat betekent dat de banken meer eigen vermogen moeten aanhouden tegenover hun Nederlandse hypotheekportefeuille’, verklaart de analist.

Lucien-Baugas is niet bevreesd voor oververhitting van de Nederlandse huizenmarkt. ‘Er is misschien sprake van een huizenbubbel in bepaalde Nederlandse steden. Maar de financieringsstructuur van de huizenmarkt is de afgelopen jaren duidelijk verbeterd door de stop op aflossingsvrije leningen. Ook heeft de toezichthouder gezorgd voor een lagere verhouding tussen de hoogte van de hypotheeklening en de waarde van de woning’.

Mochten de huizenprijzen toch flink dalen, dan is de invloed daarvan op de winstgevendheid van de banken minder groot dan vaak wordt aangenomen. Lucien-Baugas grijpt terug op de jaren 2011-2013. ‘Destijds daalden de huizenprijzen tot wel 30%. De kredietkosten van de hypotheekportefeuille van de banken steeg echter van een tot twee basispunten tot uiteindelijk tien tot twaalf basispunten’. Volgens hem zijn hypotheekleningen nooit het belangrijkste geweest in tijden van een recessie. ‘Zakelijke kredietverlening, CO2, lagere olieprijzen en dalende wereldhandel zijn veel gevaarlijker voor de kredietportefeuille van de banken’, sluit de Moody’s-analist af.