‘Fictief rendement belasten hoeft niet meer’

Voor de trouwe bezoekers van Grip op je Vermogen was het even wennen: in tegenstelling tot voorgaande jaren, werd het beleggersevenement dit jaar maar één keer gehouden in plaats van tweemaal. Bovendien was de opzet radicaal veranderd. Bij sommige deelnemers aan het congres zullen de gedachten misschien even zijn teruggegaan naar het North Sea Jazz Festival, dat vroeger in hetzelfde complex werd gehouden. Jazzliefhebbers konden destijds hun eigen programma samenstellen uit tal van optredens in vele verschillende zalen, en zo ging het er afgelopen vrijdag ook aan toe.

Naast de vele workshops en de ‘silent talkshows’ waren er in de twee grote zalen, de Theaterzaal en de zaal Atlantic, tal van presentaties en toespraken. Onder anderen prinses Laurentien, astronaut André Kuipers en de voormalige politici Willem Vermeend en Jan Terlouw deelden hun visies en ervaringen met het publiek.

In de Theaterzaal betrad prinses Laurentien als eerste het podium. Ze gaf een toespraak die sterk gekleurd werd door de zaken waar ze het meest door bekend is: haar werk in de wereld van de filantropie, de kinderboeken die ze heeft geschreven en haar strijd tegen laaggeletterdheid. Dat laatste, zo benadrukte ze, heeft niks met goede doelen te maken. ‘Ik denk niet in goede doelen. Je moet je afvragen hoe je omgaat met 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland. Dat is geen goed doel, het is de kern van de samenleving. Zo is ook duurzaam beleggen voor mij een no-brainer.’

Netwerkeffecten
In de zaal Atlantic gaf op datzelfde moment de filosoof Martijn Aslander, onder andere bekend van het boek Nooit af, een voordracht over technologie en de enorme invloed daarvan op ons leven. Dat dit niet iets van de laatste tijd is, liet hij zien met een verhaal over New York in 1900. In die tijd was de stad vergeven van de paardenkarren, en de uitwerpselen van de paarden vormden een grote bedreiging voor de leefbaarheid. ‘Niemand zou in die tijd geloven dat de oplossing voor dat probleem nabij was, maar vijftien jaar later reden er alleen nog maar auto’s. Op dit moment leven we in net zo’n tijd, alleen is er nu een nieuwe kracht: netwerkeffecten. De eerste persoon die een fax kocht, had daar niks aan. De tweede koper voegde waarde toe aan de eerste fax, en door elke extra koper nam het aantal netwerkmogelijkheden toe. Dat geldt ook voor de mobiele telefoon. In deze tijd gaat alles alleen wel veel sneller, met name door de smartphone. Vorig jaar gingen 750 miljoen mensen op aarde ineens iets heel nieuws doen: Pokémon Go spelen. 750 miljoen mensen die binnen een paar maanden iets nieuws omarmen, zijn de voorbode van iets nieuw dat een miljard mensen gaan doen in een week.’

De rest van Aslanders voordracht bestond uit mooie vergezichten: een ‘universal mind’ waarbij iedereen die toegang heeft tot internet elkaars input versterkt. ‘De komende tien jaar gaan we meer ontdekken op mensheidniveau dan de afgelopen duizend jaar. Elke oplossing in een vakgebied kan uit een ander vakgebied komen.’

Schuld is goed
In de Theaterzaal was ING-hoofd­econoom Marieke Blom de volgende spreker die het podium betrad. Ze gaf een verhelderend college over overheidsfinanciën, waarin ze begon met het onderuithalen van een onder politici populaire vergelijking: de overheidsfinanciën als een soort huishoudboekje. Blom: ‘Bij een huishoudboekje gaat het om twee dingen: schulden wegwerken en zorgen dat er niet meer uit gaat dan er binnenkomt. Overheidsfinanciën zijn geen huishoudboekjes. De overheid kan namelijk met haar uitgaven haar toekomstige inkomsten beïnvloeden. Meer overheidsinvesteringen vertalen zich in meer belastingen en een bredere basis voor toekomstige belastingheffing.’ Daarom is het juist goed als de overheid schuld heeft, betoogde Blom. ‘Want door geld uit te geven, draagt de overheid bij aan het verdienpotentieel op lange termijn. Het is ook belangrijk dat er een betrouwbare partij is die bereid is geld te lenen, zodat burgers hun overtollige geld kwijt kunnen.’ Waar het werkelijk om gaat, aldus Blom, is de verhouding tussen overheidsschuld en (belasting)inkomsten. Is die stabiel, en is het aannemelijk dat dit in de toekomst zo blijft, dan bevinden de overheidsschulden zich op een houdbaar niveau en is er niks aan de hand. Blom riep het volgende kabinet op om alleen extra geld uit te geven als die uitgaven door belastinginkomsten gedekt worden, zodat de schuldquote op hetzelfde niveau blijft.

Bitcoin extreem riskant
In de Atlantic-zaal was er op datzelfde moment een dubbelinterview gaande over de bitcoin, en de onderliggende blockchain-technologie die grote groepen computers met elkaar verbindt. Dagvoorzitter Jim Stolze ging in gesprek met ‘bitcoin-evangelist’ Lykle de Vries (ThesisOne) en Ivar Wiersma (head of innovation van ING). Een van de belangrijkste vragen: is de bitcoin een belegging? De Vries: ‘Zo lijken veel mensen hem wel te gebruiken. Als je een jaar geleden bitcoins hebt gekocht, heb je nu een rendement dat je op je spaarrekening al heel lang niet meer gezien hebt. Maar het is extreem riskant, dus je moet het alleen doen met geld dat je kunt missen. Doe het niet omdat je neefje gezegd heeft dat het een goed idee is.’

Volgens Wiersma kijkt ING zeer nadrukkelijk naar de blockchain-technologie. ‘We denken dat die veel waarde kan toevoegen voor onze klanten, qua veiligheid en transparantie. Maar dan moeten we nog wel wat uitdagingen overwinnen, want blockchain en cryptomunten als de bitcoin zijn niet gemaakt voor de financiële sector.’ De Vries: ‘Sterker nog: ze zijn gemaakt om zonder de financiële sector te kunnen.’
Maar is die bitcoin wel veilig, wilde Stolze weten. Sommige kwaadwillende mensen kunnen immers ook heel goed met computers overweg. ‘De blockchain zelf is nog nooit gehackt’, aldus De Vries. ‘De problemen die er zijn geweest, waren oppervlakkig van aard. Vergelijk het met je portemonnee die gerold wordt: als dat gebeurt, ga je ook niet ineens twijfelen aan de houdbaarheid van de euro – waar overigens wel andere redenen voor zijn.’

Meer volatiliteit
De volgende spreker in de Atlantic-zaal was Willem Vermeend, in het verleden werkzaam als staatssecretaris van Financiën en minister van Sociale Zaken en tegenwoordig ondernemer met een voorliefde voor (hoog)technologische bedrijven. Net als Aslander, spiegelde hij de zaal een toekomst voor waarin de technologische ontwikkelingen steeds sneller zullen gaan en steeds ingrijpender zullen zijn. Vermeend raadde beleggers aan om rekening te houden met sterk toenemende volatiliteit. ‘De ups en downs gaan veel groter worden dan vroeger, want alles is aan elkaar gekoppeld. Als er in China iets fout gaat, hebben we een probleem op de beurs in Amsterdam. Neem dus een beetje afscheid van de oude wereld, ook in je beleggingen. Iedereen dacht altijd dat duurzaam beleggen iets voor hippies was, maar ik zie de rendementen alleen maar toenemen. Er wordt straks €18 bln geïnvesteerd in greentech, want dat is nodig om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Ik zou ook zeker investeren in robotfabrieken.’

Gebeten hond
Nadat in de Theaterzaal astronaut André Kuipers het publiek had vermaakt met een voordracht over ruimtevaart (‘als je bij gewichtloosheid een elektrische schroevendraaier gebruikt moet je jezelf goed vasthouden, anders ga jij ronddraaien in plaats van de schroef’) vond er een debat plaats over economie en beleggen. De vijf deelnemers waren, naast de al genoemde Willem Vermeend en Marieke Blom, Arendo Joustra (hoofdredacteur Elsevier Weekblad), Valentijn van Nieuwenhuijzen (cio van NN Investment Partners) en Jeroen Knol (senior portfolio manager van BNP Paribas Asset Management).
De panelleden kregen vijf stellingen om op te reageren. De mensen in de zaal mochten door middel van rode en groene papiertjes laten blijken of ze het met de stellingen eens of oneens waren.

Bij de eerste stelling was Willem Vermeend de gebeten hond. Die luidde: de heffing op het vermogen in box 3 moet omlaag. Vermeend, de architect van het systeem waarbij niet de reële rendementen op vermogen worden belast maar een fictief rendement van 4%, maakte uit de vele groene papiertjes in de zaal op dat hij ‘weinig fans’ had. De voormalig bewindsman erkende dat hij vooral de spaarders had geraakt met het door hem geïntroduceerde systeem, en dat aandeelhouders er veel minder last van hadden gehad.

Echt interessant werd het toen Vermeend uitlegde hoe hij destijds tot het belasten van dit fictieve rendement was gekomen: de techniek was in zijn tijd niet ver genoeg gevorderd om het belasten van reële rendementen mogelijk te maken. ‘Kan het nu technisch wel?’ informeerde Joustra, verklaard tegenstander van de heffing op fictieve vermogens. Vermeend: ‘Nu wel. Toen had ik de technologie er niet voor.’ Het was een opmerkelijk moment: de architect van een belastingheffing die door vele Nederlanders als zeer onrechtvaardig wordt beschouwd – je moet immers belasting betalen over een rendement dat je misschien wel nooit hebt gerealiseerd – erkende dat het systeem niet meer nodig is en kan worden vervangen door een heffingssystematiek die beter aansluit bij het rechtvaardigheidsgevoel in de samenleving.

Geld en waarde
In de Atlantic-zaal was het podium voor Kilian Wawoe, docent psychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en in een vorig leven werkzaam als HR-manager bij een grote bank. Wawoe gaf een boeiende en vermakelijke uiteenzetting over geld en waarde. Voor een econoom vallen die twee dingen samen, legde hij uit, en is een briefje van €10 dus meer waard dan een bosje bloemen van €8. Maar voor de meeste andere mensen werkt het niet zo: voor hen staat de waarde van dingen los van de tegenwaarde in geld. ‘Probeer het anders een keer’, raadde hij de zaal aan. ‘Geef iemand €10 in plaats van een bos bloemen. Daar wordt toch anders op gereageerd. Zonder dat we het naar elkaar uitspreken, snapt iedereen het verschil tussen geld en waarde.’

Welke waarde je aan geld toekent, is ook sterk afhankelijk van hoe je jezelf ziet in relatie tot anderen, betoogde Wawoe. ‘Een student van mij verdient €1000 euro per maand. Daarmee verdient hij meer dan 88% van de wereldbevolking. Maar hij vergelijkt zich met andere inwoners van Amsterdam, en dan verdient hij ineens heel weinig. Toen ik nog bij afdeling personeelszaken van een grote bank werkte, moest ik eens een bonus uitdelen van €2,1 mln. Hebt u enig idee hoe iemand reageert die net €2,1 mln rijker is geworden? Zijn reactie op de bonus was te vragen wat zijn collega’s voor bonus hadden gekregen. Geld was voor deze man uitsluitend een middel om zichzelf met anderen te vergelijken. Zo is het voor velen van ons ook. En omdat we onszelf voortdurend vergelijken met anderen, zijn we zelden tevreden met wat we hebben.’

Staande ovatie
In de Theaterzaal vond aan het einde van de dag een interview plaats van Annemarie van Gaal met voormalig D66-leider Jan Terlouw. Sinds die bij De Wereld Draait Door het ‘touwtje uit de brievenbus’ muntte als metafoor voor het onderling vertrouwen in de samenleving, is er veel over hem heen gekomen. In gesprek met Van Gaal onderstreepte hij nogmaals het belang van vertrouwen hebben in elkaar. ‘Mensen sloegen daar echt op aan, op die samenleving waar alles met contracten moet in plaats van met een handdruk. Maar andere mensen zeiden achteraf tegen me: wat naïef. Mijn antwoord daarop was: wie denkt er nu dat je met wantrouwen iets tot stand brengt?’

Terlouw maakt zich ook zorgen over het toenemende belang van geld in onze samenleving. ‘Als mensen rijker worden, worden ze angstiger’, zei hij. ‘Dat komt omdat ze meer te verdedigen hebben. Ik zie het verschil met vroeger heel duidelijk. Toen ik in de jaren ’70 veel in Den Haag kwam, stond het Malieveld vaak vol met demonstrerende mensen. Die protesten gingen nooit over geld. Tegenwoordig staat het Malieveld niet vaak meer vol. Maar als het gebeurt, gaat het altijd over geld.’

Na het interview gebeurde iets dat in de geschiedenis van Grip op je Vermogen nog maar zelden of nooit zal zijn voorgekomen: een daverend applaus ging over in een staande ovatie. De mensen in de zaal beseften kennelijk dat ze iets hadden gehoord waarvan de waarde onmogelijk in geld viel uit te drukken.