Overheidsingrijpen in grondstofmarkten neemt toe
Bijna dagelijks beoordeel ik wat van invloed is op de prijsvorming van industriële metalen. De ontwikkelingen volgen elkaar snel op en dat maakt het een heel dynamisch en ook interessant proces. De fundamentele pijlers – zoals vraag en aanbod – geven wat mij betreft een goed beeld van de prijstrend op de langere termijn, maar op kortere termijn zijn de cyclische bewegingen meer relevant. Denk hierbij aan de voortgang van de handelsoorlog, de staat van de mondiale economie en de beweging van wisselkoersen.
Er is echter een andere trend die mij al wat langer intrigeert en dat is de toenemende invloed van overheidsbeleid. Het lijkt er sterk op dat veel overheden trachten hun grip op de grondstofmarkten willen verstevigen en daartoe steeds grotere druk uitoefenen. Soms valt dit te prijzen, bijvoorbeeld als het uit milieuoverwegingen gebeurt. Denk aan de initiatieven van China om de uitstoot van CO2 te verminderen. Overheden kunnen echter ook maatregelen nemen uit meer economisch of protectionistisch oogpunt. Alle drie deze vormen van overheidsingrijpen kunnen nadelige gevolgen hebben voor de mondiale economie en de wereldhandel.
Milieumaatregelen
Aanscherping of introductie van milieuregels zet veelal vraag en aanbod onder druk. Zo wil China het gebruik van steenkool – voor het maken van staal – beperken door een quotum in te voeren voor import van steenkool. Daarnaast mag de Chinese staalindustrie gedurende het zogenoemde winter heating season minder produceren. Deze maatregel dient om de uitstoot van CO2 te verminderen, pure noodzaak voor een leefbare omgeving. Daarnaast heeft China de invoer van allerlei soorten afval en schroot stilgelegd, waaronder zwaar vervuild koperschroot. Tegelijk scherpen de Filippijnen de milieuwetgeving aan om de uitstoot van de zware industrie (met name staal) terug te brengen.
Economische maatregelen
Veel landen willen volledige controle over hun grondstoffen, iets dat wel wordt aangeduid met de term resource nationalism. De overheidsmaatregelen die hiermee gepaard gaan – zoals belastingdruk, veranderingen in contractuele voorwaarden en striktere regelgeving – maken het voor mijnbouwbedrijven vaak lastig om hun werk efficiënt uit te voeren.
De introductie van de nieuwe wetgeving heeft vaak een grote impact op grondstofmarkten en komt soms heel onverwacht. Zo mag in Indonesië vanaf januari 2020 geen onbewerkte nikkelerts meer geëxporteerd worden. Deze maatregel moet de investeringen in raffinagecapaciteit bevorderen en daarmee waarde toevoegen en de eigen economie een impuls geven. Het gevolg is wel dat de nikkelprijs voor langere tijd op relatief hoog niveau zal blijven.
Een tweede voorbeeld is de Republiek Congo. Dit land introduceerde vorig jaar een mijnbouwcode die de overheid in staat stelt in te grijpen in de mijnbouwsector. Denk hierbij aan het opleggen van fiscale voorwaarden aan exploitanten en het afdwingen van hogere royalty’s. Dit heeft gevolgen voor het aanbod van kobalt, een belangrijk metaal voor batterij-techniek.
Protectionistische maatregelen
De Amerikaanse president Trump gebruikte nationale veiligheid als rechtvaardiging voor zijn importheffingen. Een land zonder staalindustrie is naar zijn zeggen geen echt land. Daarmee doelde hij op het strategisch belang van staal voor onder meer de productie van defensiematerieel. De staalindustrie in de Verenigde Staten heeft veel geleden onder de moordende internationale concurrentie, en Trump nam maatregelen. Hij stelde heffingen in op goedkoop buitenlands staal en aluminium teneinde de eigen industrie voor de ondergang te behoeden. Tegelijkertijd weert de Europese Unie staal uit China en Rusland door middel van invoerquota. Dit heeft geleid tot een gelijk speelveld voor veel staalfabrieken in de EU.
Ook in de schrootmarkt nemen landen specifieke maatregelen. Schroot is een cruciaal ingrediënt voor veel industrieën en maakt landen zelfvoorzienend. India beperkt daarom de invoer van schroot om de eigen schrootsector sterker te laten groeien. En Rusland heeft een exportquotum opgelegd op staalschroot om de aanvoer voor de binnenlandse industrie veilig te stellen.
Tot slot is het wachten op het moment dat China haar zeldzame aardmetalen gaat inzetten in de handelsoorlog. China controleert ongeveer 80% van het mondiale aanbod, waarvan een groot deel richting de VS gaat.
Veel onzekerheid, grondstoffen worden schaarser
In een vrijemarkteconomie – waar de dynamiek tussen vraag en aanbod sterk bepalend is voor de prijs – hebben analisten het relatief eenvoudig. Ze zijn in staat om op basis van fundamentele trends en cyclische bewegingen met een onzekerheidsmarge een uitspraak te doen over toekomstige prijstrends.
Overheidsingrijpen is hier een verstorende factor in die voor veel onzekerheid zorgt. Voorlopig zal dit zo blijven: grondstoffen worden schaarser, waardevoller en strategischer. Daarmee zijn er vanuit milieu-, economisch en protectionistisch oogpunt voldoende redenen om ervan uit te gaan dat ook de komende jaren sturing vanuit de overheid veel invloed heeft op de prijsvorming. Het vrijemarktdenken blijft, maar de invloed ervan zal steeds verder worden ingeperkt.
Casper Burgering is senior econoom industriële metalen bij ABN Amro.