De overheidsinvloed groeit | Van prijsmaatregelen tot nationalisatie

Begin deze week bereikten de stroomprijzen in Duitsland een nieuw record. Dit hing samen met de stijging van de aardgasprijs, die weer werd voortgedreven door onzekerheid over de Nord Stream 1-pijpleiding. Rusland heeft aangekondigd de pijpleiding tot en met medio volgende week te sluiten in verband met de jaarlijkse onderhoudswerkzaamheden. Met name in Duitsland leeft de vrees dat Rusland Nord Stream 1 helemaal zal sluiten. Het Duitse nutsbedrijf Uniper, dat voor meer dan 54% van de levering van aardgas aan zijn eindklanten afhankelijk is van Rusland, kwam al eerder in de problemen door de gestegen aardgasprijs.

Niet alleen moet Uniper om aan zijn leveringsverplichting te kunnen voldoen aardgas tegen veel hogere prijzen op de ‘spot-markt’ inkopen dan de prijzen die het nutsbedrijf met zijn eindklanten heeft afgesproken. Ook zorgden de margeverplichtingen op derivatencontracten op stroomlevering voor liquiditeitsproblemen bij het Duitse nutsbedrijf. In december kreeg Uniper al liquiditeitssteun van grootaandeelhouder (bijna 78%) Fortum en de Duitse staatsbank KfW van bij elkaar opgeteld €10 mrd.

€10 mrd verlies

Sindsdien zijn beide problemen alleen maar groter geworden. Eind juni volgde dan ook een winstwaarschuwing en de mededeling dat Uniper steun wil zoeken bij de Duitse overheid. Uniper heeft meerdere opties aan de Duitse regering voorgelegd – waaronder een deelneming in het bedrijf – maar knopen zijn nog niet doorgehakt. Dat kan en mag niet lang meer duren want Uniper-topman Klaus-Dieter Maubach waarschuwde dat het nutsbedrijf dit jaar een verlies van wel €10 mrd zou kunnen maken. Ondertussen is de koers van Uniper, dat sinds september 2016 een beursnotering heeft, tot de laagste stand ooit gedaald.

Daar waar de Duitse overheid nog wat tijd nodig heeft, lijkt de Franse regering sneller door te schakelen. Vorige week werd bekend dat de Franse staat nutsbedrijf EDF wil renationaliseren. EDF, dat voor 84% in handen is van de Franse staat, is een nutsbedrijf dat in principe deze energiecrisis goed zou moeten doorstaan. Ongeveer drie kwart van de door EDF opgewekte stroom is afkomstig van kernenergie. Maar door erfenissen uit het verleden – verouderde kerncentrales die vaak uitvallen, stijgende kosten van nieuwe kerncentrales en hoge schulden – staat het bedrijf er niet goed voor. Overigens heeft de Franse overheid ook aan de lastige situatie van EDF bijgedragen door de stijging van de stroomprijzen af te toppen.

Smaak te pakken

De Franse regering lijkt nu een bod op 16% van de vrij verhandelbare aandelen EDF uit te gaan brengen om het nutsbedrijf volledig in handen te krijgen. In tegenstelling tot de koers van Uniper, die maar blijft dalen, reageert de koers van EDF positief op de renationalisatieplannen. Volgens analistenschattingen zou de Franse overheid een bod van €10,20-12,50 voorbereiden. Het nationaliseren van nutsbedrijven is de meest extreme, maar niet eerste stap die overheden in de energiecrisis nemen. Eerder al werden in onder meer Spanje, Italië en Frankrijk prijsverhogingen afgetopt of werden ‘overwinsten’ van nutsbedrijven extra belast.

Overheden hebben nu de smaak te pakken. Niet alleen komen de hoge winsten van olie- en gasbedrijven in het vizier van de staat, ook transportbedrijven zijn in Frankrijk genoemd. De Spaanse regering verraste deze week met de aankondiging de komende twee jaar €1,5 mrd per jaar op te willen halen bij Spaanse banken die zouden profiteren van de gestegen rente. De nog niet uitgewerkte plannen zorgden voor forse koersdalingen van Spaanse bankaandelen. Rechtvaardig of niet, in tijden van grote crises eisen overheden een grotere rol op, die voor onaangename verrassingen bij beleggers kan zorgen.