Olieprijs | OPEC zit gevangen in Catch-22

Op 30 november komt oliekartel OPEC weer samen voor zijn halfjaarlijks overleg. Deze keer niet in Wenen, zoals gepland, maar online. De dag daarna worden de OPEC-leden vergezeld door de niet-OPEC olieproducenten – onder leiding van Rusland – om als ‘OPEC+’ hun productieakkoord te evalueren en mogelijk aan te passen. Normaal was het al een hele kunst om de olieproducenten op één lijn te krijgen, met veel bilateraal overleg tussendoor en gekonkel in de wandelgangen. Maar bij een overleg in cyberspace vergt het nog meer voorbereiding om alle neuzen dezelfde kant op te laten wijzen. Er zijn namelijk nogal wat factoren waarmee tegengestelde belangen gemoeid zijn en die contraire prijsbewegingen kunnen veroorzaken.

Olieprijs wacht op vraagherstel

Tijdens het laatste overleg van de Joint Ministerial Monitoring Committee (JMMC) van OPEC kwam al ter sprake dat de vraag naar olie weer onder druk staat nu het coronavirus weer om zich heen grijpt. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) verwacht dat de gemiddelde vraag naar olie in 2020 uitkomt op 91,7 miljoen vaten per dag (mv/d). Voor 2021 verwacht zij een stijging naar gemiddeld 97,2 mv/d. Naarmate de maatregelen om het virus tegen te gaan langer duren en steviger worden, zal het herstel van de vraag naar olie ook langer op zich laten wachten. Vooralsnog zijn de signalen niet positief.

Door het actief reageren met een productieverlaging heeft OPEC+ voorkomen dat de olieprijs nog langer tussen de $20 en $30 bleef schommelen, zoals we tussen half maart en eind april hebben gezien. Afgelopen maand hielden de olieproducenten zich keurig aan hun eigen afspraken om de productie te beperken, maar in de maanden daarvoor is dat soms veel minder het geval geweest en is er dus meer olie naar boven gehaald dan afgesproken. In het productieakkoord van OPEC+is bovendien overeengekomen dat de productiebeperkingen vanaf januari 2021 moeten worden afgebouwd van 7,7 mv/d naar ‘slechts’ 5,8 mv/d tot april 2022. Dat drijft de olieproductie dus verder op.

Daar komt bij dat Libië, wel OPEC-lid maar geen deelnemer aan het akkoord, de olieproductie heeft opgevoerd van slechts 80.000 vaten per dag in augustus naar meer dan 500.000 vaten per dag per half oktober. Volgens de nationale oliemaatschappij kan Libië de productie zelfs opvoeren tot 1 mv/d voor het einde van het jaar. Wat voor de oliemarkt echter nog veel belangrijker is, is de naderende heropening van de havens als gevolg van het verloop van de vredesbesprekingen tussen de Libische regering en de rebellen. Daarmee zal ook de olie-export van Libië weer sterk toenemen, en dat zal extra druk geven op de toch al ruime markt.

Winst van Joe Biden bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen zou ook voor nieuwe ontwikkelingen kunnen zorgen. Denk bijvoorbeeld aan het opnieuw aanschuiven van de VS bij de besprekingen over het nucleaire akkoord met Iran. De Iraanse autoriteiten zouden dat alleen accepteren als de sancties worden verlicht, wat zich ook hier zou vertalen in toenemende olie-export.

Meer of minder verminderen?

Gezien al deze ontwikkelingen, zou bij het OPEC+-overleg de vraag aan de orde moeten komen of bij de huidige druk op de olieprijzen en de grote olievoorraden van dit moment, de productie wel moet worden verhoogd – of beter gezegd: minder moet worden verlaagd.

Minder produceren betekent een hogere olieprijs, maar per saldo niet per se een hogere netto opbrengst. Veel OPEC+-landen hebben te maken met lagere inkomsten en hogere uitgaven door de coronacrisis en investeren tegelijkertijd grote bedragen in de energietransitie om zo de economie te diversifiëren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er olieproducerende landen zijn die, vanwege de druk om de begroting niet te veel op te laten lopen, de olieproductie niet willen verlagen, maar juist verhogen. Op die manier zouden ze snel extra geld binnen kunnen halen.

De OPEC+-coalitie staat dan ook voor een lastig dilemma. Een lagere vraag naar olie leidt tot een lagere prijs. Als de productie vervolgens ook toeneemt, komt er nog meer druk op die prijs. Het doel van OPEC+ is juist om de olieprijs te ondersteunen, bij voorkeur tot een niveau dat (ruim) boven de $50 per vat ligt. Maar bij een hogere prijs zal de productie in de VS (de voornaamste concurrent van de OPEC) weer toenemen.

Hiermee lijkt de OPEC zich in een ‘Catch-22’ te hebben gemanoeuvreerd (de term is ontleend aan de oorlogsroman van Joseph Heller met dezelfde naam). In een dergelijke situatie is het nagenoeg onmogelijk om een gewenste uitkomst te bereiken zonder dat tegenstrijdige factoren deze uitkomst weer beïnvloeden.

Het spel van vraag en aanbod maakte altijd al deel uit van de oliemarkt en leidde tot cycli van hoge of juist lage prijzen, de ‘normale varkenscyclus’. Deze keer lijkt het meer op een patstelling, waarbij het veel langer kan duren om tot een eenduidige oplossing te komen. De OPEC en haar partners kunnen de komende weken nog een paar flinke – en ingrijpende – digitale discussies tegemoet zien. Twistpunten genoeg.