Een stap richting eurobonds?
Op 21 juli werd bekend dat de landen van de Europese Unie (EU) een overeenkomst hebben gesloten voor een coronahulppakket. De omvang van dit NextGenerationEU-programma is €750 mrd. Een deel hiervan bestaat uit giften (€390 mrd) aan de individuele lidstaten. De rest (€360 mrd) heeft de vorm van leningen.
Landen krijgen niet zomaar geld. Een lidstaat moet hervormings- en investeringsplannen opstellen die goedgekeurd moeten worden. Vervolgens moet het land zich houden aan de gemaakte afspraken, anders kunnen betalingen worden stopgezet. Voor Italië en Spanje liggen deze afspraken bijvoorbeeld op het vlak van het pensioenstelsel en hervormingen op de arbeidsmarkt.
Eurobonds
De EU zal als entiteit de benodigde €750 mrd lenen op de obligatiemarkt en de middelen doorgeven aan de lidstaten. Daarmee lijkt de opzet op die van de omstreden ‘eurobonds’. Dit zijn namelijk obligatieleningen die voor gezamenlijke rekening van een groep (euro)landen worden uitgegeven ter financiering van de staatsschuld van de lidstaten. Alle individuele landen bij elkaar staan dan garant voor de totale schuld.
Een veel genoemd voordeel van eurobonds is dat ze de stabiliteit van de eurozone bevorderen en helpen voorkomen dat de eurozone uit elkaar valt omdat zwakkere landen goedkoper aan geld kunnen komen. Ze vergroten ook de cohesie tussen de landen, wat nodig is om tot een fiscale unie te komen met de noodzakelijk geachte hervormingen. De keerzijde hiervan, en een belangrijke reden dat eurobonds zo omstreden zijn, is dat de begrotingsdiscipline van individuele lidstaten erdoor kan worden aangetast.
EU-obligatie
Het is zeker niet voor het eerst dat de EU obligatieleningen uitgeeft. Sinds de kredietcrisis leent de EU met regelmaat geld op de obligatiemarkt. Dat leent ze vervolgens uit aan specifieke lidstaten voor specifieke financieringsbehoeften. De steun moet de stabiliteit van de EU vergroten.
De terugbetaling van deze door de EU uitgegeven obligatieleningen aan de belegger wordt op een aantal manieren gedekt. Daarom worden het ook wel back-to-back leningen genoemd. In de eerste plaats is het land dat geld van de EU geleend heeft, verplicht dit terug te betalen. In de tweede plaats kan de EU besluiten tot uitstel van uitgaven die op de begroting staan. De inkomsten van de EU bestaan voornamelijk uit jaarlijkse contributies van de 27 EU-lidstaten naar rato van hun bruto nationaal inkomen. Landen kan eventueel ook nog gevraagd worden om extra bij te springen.
Steunpakket
Met het herstelfonds doet de EU een extra inspanning die gericht, aanzienlijk en in de tijd beperkt is. Hierdoor kent het herstelfonds enkele bijzondere elementen. In de eerste plaats verstrekt de EU niet alleen leningen aan lidstaten, maar geeft de EU de zwaarst getroffen landen ook geld dat niet hoeft te worden terugbetaald. Deze subsidie van €390 mrd komt voor rekening van de Europese Commissie (EC) en dus van de lidstaten. De Tilburgse hoogleraar Harald Benink rekende op verzoek van de NOS uit dat dit Nederland €330 mln per jaar kost.
In de tweede plaats zijn mogelijk extra middelen nodig om de verplichtingen voortkomend uit de financiering van €750 mrd te dekken. De EC kan eventueel tijdelijk meer middelen of garanties opvragen bij de lidstaten. Ook heeft de EC de intentie om de eigen middelen te verhogen op een manier die aansluit bij haar langetermijndoelstellingen – denk bijvoorbeeld aan hogere heffingen op klimaatbelastende activiteiten. De extra inkomsten uit dit soort projecten zouden er volgens Benink voor kunnen zorgen dat de nettokosten voor Nederland nog wat lager gaan uitvallen.
Conclusie
De EU schiet haar lidstaten te hulp met €750 mrd om de economische schade door de coronacrisis te beperken. Net als andere Europese programma’s wordt ook dit steunpakket door de EU – en daarmee dus in feite door alle 27 lidstaten gezamenlijk – gefinancierd door obligaties uit te geven. De terugbetaling hiervan wordt onder meer gedekt door de EU-begroting (contributies van lidstaten) en de verplichting van een land om een lening terug te betalen.
De gift wordt door de landen naar rato betaald. Afgezien van het tijdelijke karakter en enkele specifieke elementen in dit steunpakket, is de financiering van de leningen niet wezenlijk anders dan die van andere EU-programma’s. Van zuivere schulddeling zoals bij eurobonds is wellicht geen sprake, maar omdat alle EU-landen via hun lidmaatschap pro rata garant staan c.q. bijdragen, vertonen deze EU-obligaties wel sterke overeenkomsten met dit omstreden instrument.
Ellen Engelhart heeft geen belangen in de beschreven obligatietitels.