Van paddenstoelen op koffiedik tot Rembrandt: Grip op je Vermogen 2018

Het voelde bijna als een trap na tegen een voormalig coalitiepartner, maar zo zal Jeroen Dijsselbloem het niet bedoeld hebben. Saillant was het echter wel: op de dag waarop Unilever-topman Paul Polman terugkwam van zijn plan om de activiteiten van zijn Britse hoofdkantoor naar Rotterdam over te hevelen – daarmee impliciet het belangrijkste argument van premier Mark Rutte voor het afschaffen van de dividendbelasting ontkrachtend – vertelde Dijsselbloem in het Haagse congrescentrum World Forum dat grote bedrijven ook hem in zijn tijd als minister van Financiën hadden verzocht de dividendtax te schrappen. ‘Die bedrijven hebben wel degelijk een probleem met hun juridische structuur als ze twee zetels hebben. Ze zitten dan met twee belastingstelsels en twee typen aandelen. Maar ik vind dat in hoge mate een particulier probleem, en de prijs voor de oplossing ervan vonden wij in onze tijd veel te hoog. Ik geloof niet dat het een publiek probleem moet worden.’

Dijsselbloem deed zijn uitspraken op het jaarlijkse – vroeger halfjaarlijkse – beleggersevenement Grip op je Vermogen, dat vrijdag 5 oktober voor de twaalfde keer werd gehouden. De voormalig voorzitter van de Eurogroep zei nog meer opmerkelijks, met name over Italië, dat hij beschouwt als een van de grootste bedreigingen voor de stabiliteit in Europa. ‘Er zit daar nu een regering met links- én rechtspopulisten, die alleen bij elkaar kan blijven als er veel meer geld uitgegeven wordt. Rechts wil bijvoorbeeld een vlaktaks, links wil een basisinkomen. Het wordt een grote uitdaging voor de Europese Commissie om die plannen terug te duwen.’ Dijsselbloem benadrukte de omvang van het probleem: ‘Italië heeft alleen al voor het herfinancieren van zijn staatsschuld €200 mrd per jaar nodig. Je kunt dus zeggen: Italië is too big to fail. Dat is ook zo. Maar Italië is ook too big to save. Als het land de toegang tot de financiële markten verliest, is het ESM (Europees Stabiliteitsmechanisme, een EU-noodfonds, red.) in twee jaar leeg als we alles in Italië steken. Dat is politiek onaanvaardbaar voor Nederland en Duitsland. Italië zal uiteindelijk zichzelf moeten redden.’ Op de vraag van dagvoorzitter Margreet Spijker of Italië de euro niet zou moeten verlaten zodat het zijn nationale munt zou kunnen devalueren, antwoordde de voormalige Eurogroep-voorzitter: ‘Als devaluatie goed economisch beleid was, dan was Zimbabwe nu een rijk land.’

Generaties lang genieten

Dijsselbloem hield zijn rede in de Willem-Alexanderzaal van het World Forum, waar het programma in het teken stond van economie en personal finance. In een andere zaal, Atlantic, werd tezelfdertijd een tweede plenair programma gehouden over innovatie, genieten en ondernemerschap. Het was daar dat het centrale thema van Grip op je Vermogen 2018 het meest tot uiting kwam: ‘generaties lang genieten’.

Om het generatiethema te illustreren was er nauwelijks een betere spreker denkbaar dan Jan Latten, voormalig hoofddemograaf van het Centraal Bureau voor de Statistiek en co-auteur van een geruchtmakend artikel in Elsevier Weekblad over de bevolkingsgroei en bevolkingssamenstelling in Nederland. Latten signaleerde twee problemen. In de eerste plaats een groeiende welvaartskloof tussen generaties, mede door de sterke opmars van flexwerk. ‘Het percentage kinderen dat meer verdient dan hun ouders neemt af en de meerderheid van de Nederlanders denkt dat hun kinderen het straks slechter hebben dan zijzelf. Vooral voor millennials (geboren tussen 1980 en 2000, red.) is er op langere termijn bestaansonzekerheid.’ Het andere probleem is een groeiende kloof tussen de regio’s. ‘Van de zestienjarigen die gaan studeren, woont een groot deel op zijn vijfendertigste in de Randstad. Daar concentreert de elite zich.’ De regio wordt steeds meer het domein van het zogenoemde ‘precariaat’, werkenden met weinig bestaanszekerheid. Latten: ‘Vergeet dus niet dat we samen moeten leven.’

De vloer was vervolgens voor de Vlaming Leo Bormans, die zich in academische zin bezighoudt met wat mensen gelukkig maakt. En ja, geld maakt gelukkig, aldus Bormans, maar daar zit wel een grens aan. ‘De gelukkigste werknemers van Nederland zijn tuiniers, bloemisten en loodgieters. Advocaten en bankiers zijn het ongelukkigst. En als u gelukkig wilt worden van uw geld, koop dan ervaringen in plaats van dingen, en geef geld weg zodat u andere mensen gelukkig kunt maken.’

Microbioloog en NRC-columnist Rosanne Hertzberger wond zich in haar voordracht op over het groeiende aantal mensen dat het nut van vaccinaties ter discussie stelt. Zelfs nu er een vaccin is tegen HPV, het virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt, wordt maar minder dan de helft van de Nederlandse meisjes en vrouwen ingeënt. Hertzberger: ‘In Nederland sterven jaarlijks 200 tot 250 vrouwen aan baarmoederhalskanker. Theoretisch kan je daarvan meer dan 140 doden en ruim 500 diagnoses voorkomen met twee prikjes. En nee, je wordt er niet ziek van.’ Hertzberger constateerde bezorgd dat het plan van de wereldgezondheidsorganisatie WHO om mazelen wereldwijd uit te roeien, inmiddels een onbereikbare droom lijkt.

Gratis kopjes koffie

Een positiever verhaal kwam vervolgens van topscheidsrechter Björn Kuipers, in het dagelijks leven eigenaar van een Jumbo-supermarkt in Oldenzaal. Hij benadrukte met wedstrijdbeelden en met fragmenten van de communicatie tussen hem en zijn assistent-arbiters het belang van teamwerk en het stellen van vertrouwen in de mensen met wie je werkt. Want wat gaat er door je heen, als je een overtreding zelf niet gezien hebt, maar een van je assistenten drukt je op het hart om een rode kaart te trekken? Of, zoals op het afgelopen WK gebeurde, als je een penalty geeft en dat besluit terugdraait nadat je op advies van de videoscheidsrechter de herhaling hebt bekeken?

Aansluitend was het woord aan twee ondernemers: Siemen Cox, die paddenstoelen kweekt op koffiedik en zijn oogst verkoopt aan horecagelegenheden in Rotterdam en omstreken, en Huub van Doorne, ceo van beursfonds Lucas Bols. De droom van Cox: kopjes koffie gratis maken. ‘We willen uiteindelijk meer waarde halen uit het afval aan het einde van de keten dan uit de hele keten ervoor.’ Van Doorne schetste de lange en boeiende geschiedenis van zijn bedrijf, die teruggaat tot 1575. Hij liet niet na om de dranken van Lucas Bols te koppelen aan het congresthema: ‘Vele generaties hebben al genoten van onze producten.’

Ook het slotakkoord in de Atlantic-zaal ging vele generaties terug: naar de zeventiende eeuw. Kunsthandelaar Jan Six gaf uitleg over zijn ontdekking van twee schilderijen van Rembrandt, waarvan vooral het eerste geval veel opzien had gebaard. Six benadrukte dat elk werk getuigde van de persoonlijke ontwikkeling van de schilder. ‘Als je al zijn tekeningen, prenten en schilderijen achter elkaar plaatst, zie je dat Rembrandt altijd terugkeek naar waar hij vandaan kwam. Zo oefende hij in zijn begintijd in Leiden met allemaal gedrongen, kleine composities. Uiteindelijk schilderde hij een groot paneel, De steniging van Stefanus, waar ook van die kleine, gedrongen groepjes mensen in zitten. Als je dat principe doorhebt, dan zie je gaten in zijn oeuvre en ontdek je verbanden. Dat soort eureka-momenten heb ik vaak gehad.’

Afnemende productiviteitsgroei

Terug naar de Willem-Alexanderzaal, waar eerder die dag Jeroen Dijsselbloem zijn opzienbarende uitspraken over de dividendbelasting had gedaan. De dag begon daar met een verhaal van Lucien Engelen van het Radboud UMC over nieuwe toepassingen in de gezondheidszorg. De kern van zijn betoog was dat de zorg voor patiënten zich steeds meer op afstand zal voltrekken, omdat de technologie ons daartoe steeds meer meetmethoden verschaft – niet in de laatste plaats via smartwatches – waar via algoritmen prognoses uit zijn af te leiden. ‘U draait nu als patiënt nog om ons als zorgverleners heen, maar straks draaien wij om u heen en komt u alleen nog maar naar ons toe als het nodig is. Ik denk dat het speelkwartier voor veel organisaties in de gezondheidszorg over is. Zo worden er steeds meer investeringen gedaan door organisaties die uit andere sectoren afkomstig zijn, zoals Apple. Vergelijk het met Kodak, waar een werknemer in 1975 de digitale fotografie uitvond. Die werd uitgelachen, want Kodak was nu eenmaal een bedrijf dat fotorolletjes verkocht.’

Na Engelen betrad Jaap van Duijn het podium, voormalig lid van de raad van bestuur van Robeco. Hij schetste een positief beeld over Nederland, dat met een enorm pensioenvermogen en een groot overschot op de betalingsbalans al heel lang in de top-10 staat van meest welvarende landen ter wereld, maar hij uitte ook zorgen. Die golden met name de stagnerende productiviteitsgroei en de toenemende belastingdruk op werkenden. ‘Ondanks de internetrevolutie is de toename van de toegevoegde waarde per werkende sterk afgenomen. Die trend doet zich al voor sinds de jaren ’70, maar hij was nog nooit zo sterk als de laatste tien jaar. De belastingdruk is bovendien steeds meer verschoven van bedrijven naar gezinnen. De vennootschapsbelasting neemt steeds verder af. Bedrijven hebben het nog nooit zo goed gehad. Tegelijk is de positie van de factor arbeid enorm verzwakt.’

Van Duijn maakte opnieuw zijn opwachting in het debat dat volgde op de toespraak van Dijsselbloem. Samen met Marieke Blom van ING, Jeroen Knol van BNP Paribas, Valentijn van Nieuwenhuijzen van NN Investment Partners en hoofdredacteur Arendo Joustra van Elsevier Weekblad ging hij aan de hand van vijf stellingen in gesprek over economie en beleggen. Anders dan in eerdere jaren, wilde het debat nu niet echt loskomen. Dat kwam wellicht mede doordat sommige van de vijf stellingen dermate onduidelijk geformuleerd waren dat de panelleden soms de grootste moeite hadden om te bepalen of ze nu voor of tegen waren.

Te weinig woningen

Na het debat betrad Peter Boelhouwer het podium, hoogleraar Volkshuisvestigingssystemen aan de TU Delft. Hij hekelde vooral de rol van de overheid bij het verdiepen van de crisis op de huizenmarkt in 2011. ‘Het is prima dat de aflossingsvrije hypotheek werd aangepakt, alleen niet op dat moment. Mensen konden toen ineens veel minder lenen als gevolg van veranderd overheidsbeleid. We hebben de crisis op de woningmarkt bewust georganiseerd.’ Over de toekomstige woningbehoefte van Nederland zei Boelhouwer: ‘Er moet vooral voor alleenstaanden en ouderen gebouwd worden. Dan gaat het dus om kleinere appartementen, in het geval van ouderen dichtbij allerlei voorzieningen. Ouderen blijven echter steeds langer thuis wonen – dat wordt ook bevorderd via de participatiesamenleving – en ze blijven steeds vaker in grote woningen zitten. Daardoor zijn er te weinig gezinswoningen, dus ook in dat segment moet extra gebouwd worden.’ Hij ziet het echter somber in: ‘Het aantal bouwvergunningen neemt af, dus de beoogde woningbouw gaat niet gehaald worden.’

Het slotwoord was aan Marieke Blom, hoofdeconoom van ING. Zij boog zich over de vraag of het mogelijk is om de CO₂-uitstoot in Nederland te reduceren van 193 megaton nu tot 113 megaton in 2030, zoals de overheid wil. Het goede nieuws: ja, dat is mogelijk. Het slechte nieuws: we mogen daarbij niet al teveel op de technologie vertrouwen. Blom: ‘Technologie kan zeker een grote bijdrage leveren, maar het zal nooit mogelijk zijn om daarmee de volledige oplossing voor het klimaatprobleem te realiseren. Kijk maar naar LED-lampen. Als die het mogelijk maken om op veel meer plekken licht te hebben doordat ze zo energiezuinig zijn, zal je zien dat we op veel meer plekken licht gaan gebruiken. De overheid moet dus kunnen ingrijpen, zodat we ons als consumenten gaan gedragen zoals wij als burger graag willen dat we ons zouden gedragen.’

‘Want’, zo waarschuwde Blom, ‘als we dat niet doen, wat moeten we dan gaan uitgeven aan dijken, voedsel en mensen die naar Europa willen komen omdat er elders rampen gebeuren? Laten we het dus maar zien als een investering.’

Het moge duidelijk zijn: generaties lang genieten is allesbehalve vanzelfsprekend.