Schuldenproblematiek heeft meerdere kanten

De uitspraak van het ‘Bundesverfassungsgericht’ vorige week heeft de staatsfinanciën in Duitsland helemaal overhoop gehaald. Het Duitse constitutioneel hof in Karlsruhe oordeelde namelijk dat de €60 mrd die ooit bestemd was voor de bestrijding van de coronacrisis, maar niet is uitgegeven, niet zomaar naar een klimaatfonds overgeheveld mag worden zoals de regeringscoalitie oorspronkelijk van plan was.

En dat is nog niet alles. De Duitse zakenkrant Handelsblatt bericht dat de regering zich ook over de uitgaven in 2023 zorgen maakt. Dit jaar heeft de Duitse overheid zo’n €32 mrd uit het ‘Wirtschaftsstabilisierungsfonds‘ (WSF) uitgegeven aan bedrijven en gezinnen om de impact van de gestegen energieprijzen te compenseren. Dat steunfonds is echter in 2022 ingesteld toen de Duitse regering de buitengewone omstandigheden op de energiemarkt aan mocht grijpen om de automatische schuldrem tijdelijk op te heffen. De vrees bestaat dat het constitutioneel hof ook deze uitgaven onrechtmatig vindt, omdat in dit geval noodfondsen van het ene naar het andere jaar worden overgeheveld. Inmiddels zijn ook uitgaven uit het WSF met onmiddellijke ingang opgeschort.

Bezorgd over de juridische ontwikkelingen heeft het Duitse ministerie van Financiën bovendien besloten geen autorisatie meer te geven aan nieuwe uitgaven. De spanning op de staatsfinanciën zal vermoedelijk ook zijn weerslag hebben op de stemming in de Duitse regeringscoalitie die uit sociaaldemocraten, liberalen en groenen bestaat die ieder hun eigen ideeën hebben over de automatische schuldenrem en de manier waarop de gaten in de begroting gedicht moeten worden.

Italië

De invloed van politieke verdeeldheid op de aanpak en houdbaarheid van de schuldpositie was voor kredietbeoordelaar Moody’s ook een van de redenen om de vooruitzichten voor de kredietwaardigheid van de VS van ‘stabiel’ naar ‘negatief’ te wijzigen. Dat is een opmaat naar een verlaging van de credit rating. Dat zou geen verrassing zijn, bij Standard & Poor’s en Fitch is de VS de allerhoogste credit rating immers al eerder kwijt geraakt.

Opmerkelijker was misschien wel dat Moody’s de verwachtingen voor de kredietwaardigheid van Italië juist van negatief naar stabiel verhoogde. Daarmee is een degradatie van de Italiaanse staatsschuld naar het high yieldsegment voorlopig van de baan. Dat lijkt verrassend, want de kredietbeoordelaar verwacht dat de verhouding tussen staatsschuld en bbp voor Italië de komende jaren rond het huidige niveau van liefst 140% zal blijven. Bovendien zullen de financieringslasten toenemen omdat de rente op nieuwe schulden hoger ligt dan de huidige rente.

Maar Moody’s kijkt verder dan alleen de verhouding tussen staatsschuld en bbp. De kredietbeoordelaar wijst onder meer op de sterke financiële positie van gezinnen en de relatief lage schulden van bedrijven. Opgeteld bedragen de schulden van de Italiaanse overheid, gezinnen en bedrijven volgens HSBC zo’n 247% van het bbp. Een flinke som, maar niet hoger dan de 255% van de VS. Het grootste verschil tussen beide landen is dat de staatsschuld lager en de schulden van gezinnen en bedrijven hoger liggen in de VS (tekst gaat verder onder de grafiek).

Om de openingszin uit Leo Tolstoj’s roman Anna Karenina te parafraseren, ‘alle gunstige schuldsituaties lijken op elkaar; iedere ongunstige schuldsituatie is ongunstig op zijn eigen manier’.