Randzaken: kijken naar vroeger

Toen ik lang geleden via een uitzendorganisatie gedetacheerd was als administratief medewerker bij een stichting, bestond een van mijn taken uit het halen van broodjes voor de lunch. Tijdens de jaarlijkse boekencontrole vonden we het wel zo chic om ook de dienstdoende accountant mee te laten lunchen. Ik vroeg hem dus wat hij wilde eten, en toen ik vervolgens aan tafel ging zitten om zijn bestelling op te schrijven, merkte ik tot mijn verbazing dat hij over mijn schouder stond mee te kijken. Ik vond zijn gedrag vrij merkwaardig en nogal onbeschoft, maar eenmaal op weg naar de broodjeszaak bedacht ik dat er eigenlijk niks vreemds aan was. De man was immers accountant. Het was zijn vak om over schouders mee te kijken en te controleren of de zaken wel goed werden opgeschreven. Zo was hij nu eenmaal gevormd.

De redactie van Beleggers Belangen is een samenraapsel van academische en beroepsmatige achtergronden, die bij elk van ons bepaalt hoe we naar de dingen kijken — en dan natuurlijk vooral naar de beleggingswereld. De meesten zijn economisch geschoold en hebben ooit in het bedrijfsleven gewerkt, één heeft de School voor de Journalistiek gedaan, twee hebben er geschiedenis gestudeerd.

Archivaris

Tot die laatste categorie behoor ik. Onze andere geschiedkundige op de redactie is Jaap Barendregt. Geen wonder dat juist hij onze redactie-archivaris is. Vroeger had Beleggers Belangen een elektronisch systeem waarin edities van vele jaren geleden waren terug te vinden, maar sinds dat is wegbezuinigd hebben we alleen nog ons papieren archief van gebonden edities (dat overigens zes decennia teruggaat, tot het allereerste nummer, toen Beleggers Belangen nog Beleggers-Belangen heette). Jaap ziet erop toe dat er na de afsluiting van elk kwartaal een nieuwe bundel van dertien nummers wordt gemaakt. Als zijn vakbroeder vind ik het heel belangrijk dat hij dat doet. Sterker nog: als hij deze taak niet op zich had genomen, zou ik het zelf hebben gedaan. Zonder archieven is de historicus nergens.

Kennis van het verleden is uiteraard van groot belang in de beleggingswereld. Zonder terug te grijpen op vroeger, kun je immers niet de patronen en gemiddelden zien die je nodig hebt voor het formuleren van je beleggingsvisie op de toekomst. En sommigen maken daar geen half werk van. Zo weet onze eigen Karel Mercx me soms te verrassen met grafieken en statistieken die eeuwen terug gaan. Prachtig vind ik dat.

Uiteraard hoef je niet als historicus te zijn opgeleid om op effectieve wijze gebruik te maken van historisch bronnenmateriaal. Maar wie als historicus is gevormd, leert wel om op een bepaalde manier naar de wereld te kijken. En dat leidt er bij mezelf toe dat ik interessante parallellen zie tussen de wereld van de geschiedwetenschap en de beleggerswereld.

Groot schisma

Waar ik met name op doel is dit: beide houden zich bezig met het analyseren en begrijpen van menselijk gedrag. De impliciete aanname daarbij is dat het begrijpen van dat gedrag ons iets leert over onszelf, en daarmee over ons gedrag in de toekomst. En wat wil nu het geval? Net als de beleggerswereld, kent ook de wereld van de geschiedschrijving een groot schisma.

In de kern komt het hier op neer: verklaar je gebeurtenissen uit het verleden aan de hand van een verzameling unieke feiten en omstandigheden, of verklaar je ze vanuit wetmatigheden? Elk van deze twee benaderingen – en alles er tussenin – heeft vele eminente historici voortgebracht. Misschien luidt de meest effectieve benadering wel, heel saai, dat de waarheid ergens in het midden ligt.

Hoe dan ook, het is een schisma dat zeer sterke gelijkenissen vertoont met dat tussen fundamentele en technische analyse. Een zuiver technisch analist verklaart ook alles uit wetmatigheden en historische trends, en laat geen enkele ruimte voor de uniciteit van het moment. Een zuiver fundamenteel analist bekijkt alle gegevens die tot zijn beschikking staan in het hier en nu, en gaat bij het bepalen van zijn beleggingsvisie voor de toekomst uit van de unieke omstandigheden van het moment. Ook hier luidt de meest effectieve benadering misschien wel, heel saai, dat de waarheid ergens in het midden ligt.

Erg consequent

Waar sta ik zelf in dit debat? Wel, mijn ideeën over technische analyse heb ik al eens met u gedeeld. Als ik ze vertaal naar mijn visie op de geschiedwetenschap, kan ik in elk geval één ding constateren: ik ben erg consequent. Ook in mijn academische benadering van de geschiedenis moet ik weinig van wetmatigheden hebben en hamer ik erop dat elke tijd en elke gebeurtenis uniek is. En daar ga ik vrij ver in. Zo verzet ik me altijd sterk tegen het te pas en te onpas gebruiken van het woord ‘fascisme’. Volgens mij heeft Duitsland bijvoorbeeld nooit fascisme gekend — het heette daar niet voor niets ‘nationaalsocialisme’ — omdat het fascisme zich slechts op één plek en gedurende één periode heeft voorgedaan: in Italië van de jaren ’20 tot en met de eerste helft van de jaren ’40 van de twintigste eeuw. Zo is het, en niet anders!

Maar ironisch genoeg is het juist de beurswereld die mijn onwrikbare geloof in de uniciteit van historische gebeurtenissen heel af en toe doet wankelen. Want het gebeurt me net even te vaak dat ik in beleggersland dingen tegenkom waarvan ik denk: heb ik dit niet al eens eerder gezien?

Misschien schuilt er toch nog een technisch analist in me…