Nieuwe spelregels in beleggingswereld

Voor de financiële sector begint 2018 met wat door verschillende media omschreven wordt als een ‘Europese tyfoon’ of een ‘big bang in de beleggingswereld’. Op 3 januari treedt namelijk Markets in Financial Instruments Directive 2 – kortweg: Mifid 2 – in werking. Dit is een pakket regels en richtlijnen voor banken, beurzen, beleggingsinstellingen en andere partijen die een rol spelen in de beleggingswereld.

De maatregelen zijn opgesteld door de European Securities and Markets Authority (ESMA). Dit is de Europese autoriteit voor de effectenmarkten. Mifid 2 is de opvolger van de oorspronkelijke Mifid, die in 2007 werd geïntroduceerd. Net als de eerste versie, is het maatregelenpakket voornamelijk gericht op het beschermen van beleggers en het waarborgen van een transparante handel. De ervaringen van tijdens en na de financiële crisis van 2008 en technologische vooruitgang maken het wenselijk om nieuwe richtlijnen op te stellen, aldus de ESMA.

Tijd en aandacht
Mifid 2 slokt al enkele jaren veel tijd en aandacht op van een groot aantal partijen binnen de financiële sector. Zaken zoals het aanpassen van computersystemen en eventueel het aanpassen van de organisatiestructuur kosten veel tijd en (vooral) geld. Volgens analysefirma Opimas zijn de verschillende partijen in de financiële sector circa €2,5 mrd kwijt aan alle maatregelen.

Zonder het zelf te merken, hebben ook sommige particuliere beleggers al met Mifid 2 te maken gehad, bijvoorbeeld omdat een beleggingsinstelling de dienstverlening heeft aangepast. Vanaf begin 2018 zal deze groep op verschillende terreinen de gevolgen ervaren van de nieuwe regels en richtlijnen.

Beleggers beschermen
Een van de speerpunten van Mifid 2 is een betere bescherming van beleggers. Daarvan gaan vooral mensen die hun vermogen laten beheren of die een adviesrelatie hebben, de komende tijd het een en ander merken. Zo worden er scherpere eisen gesteld aan de kennis die een beleggingsonderneming heeft van de klant. In de aanloop naar 3 januari 2018 zullen heel wat beleggers het verzoek krijgen om een lijst in te vullen met vragen over onder meer risicotolerantie en financiële doelen. Dat is nodig omdat het straks verplicht is om bij elk beleggingsadvies een verklaring te verstrekken met uitleg waarom het aangeraden product geschikt is voor de klant. Daaruit moet ook naar voren komen dat het product qua kosten en complexiteit de voorkeur verdient boven andere geschikte producten.

De adviseur moet deze verklaring voorleggen aan de klant voordat de transactie wordt doorgevoerd. Beleggers met een adviesrelatie kunnen in de toekomst dus een stuk meer e-mails, apps of brieven verwachten van hun beleggingsadviseur.

Passendheidstoets
Dat geldt in iets mindere mate ook voor wie zijn vermogen laat beheren. Bij deze dienstverleningsvorm moet de geschiktheidsverklaring niet per transactie, maar periodiek worden verstrekt. Ook particuliere beleggers die zelf handelen via bank of broker gaan het een en ander meekrijgen van de invoering van Mifid 2. Brokers als Binck, Lynx en DeGiro zullen vaker een passendheidstoets moeten uitvoeren.

Dit betekent dat de onderneming vaststelt of de klant over kennis en ervaring beschikt ten aanzien van deze zogeheten execution only-dienstverlening. Ook moet gekeken worden of financiële producten passen bij het profiel van de klant. Bij bekende producten, zoals aandelen, obligaties, beleggingsfondsen en ETF’s, zal dat weinig problemen opleveren. Dat verandert echter zodra de instrumenten een meer complex karakter krijgen, bijvoorbeeld bij gestructureerde producten.

Hefboomproducten aan banden
De nieuwe regels nemen voornamelijk instrumenten op de korrel waarmee wordt belegd met vreemd vermogen: de zogeheten hefboomproducten. De ESMA legt in dit opzicht de verantwoordelijk niet volledig neer bij banken, brokers en vermogensbeheerders. De organisatie wil zelf gebruik van maken van de mogelijkheid die bij Mifid 2 ontstaat om veranderingen af te dwingen in de productstructuur. Die optie ontbreekt momenteel nog. Dat verklaart waarom de AFM in 2013 in overleg ging met marktpartijen met het verzoek om turbo’s, speeders en sprinters met een zeer hoge hefboom uit het aanbod te halen: simpelweg verbieden van deze producten was niet mogelijk.

De ESMA heeft ook al aangegeven gebruik te willen maken van de mogelijkheid tot ‘product intervention’. Daarbij richt de Europese toezichthouder haar pijlen op cfd’s, binaire opties en de in Nederland nauwelijks voorkomende ‘rolling spot forex’ (speculatieve valutahandel). Eventuele maatregelen zijn de invoering van maximale hefbomen, het stellen van grenzen aan de maximale restschuld van investeerders en de introductie van reclame- en verkooprestricties voor deze producten.

De maatregelen waar beleggers wat van gaan merken – zoals de geschiktheids- en passendheidtoets en veranderingen in de eigenschappen van sommige producten – vormen slechts het topje van de ijsberg van het hele Mifid 2-pakket. Er komen ook nieuwe regels om de transparantie van de handelsmarkten te waarborgen. De ESMA weerstaat daarbij bewust de verleiding om volledige transparantie af te dwingen. Zo is er de mogelijkheid om een uitzondering te maken op de verplichting tot zogenaamde pre- en post-trade transparantie. Dit geeft grote pensioenfondsen de mogelijkheid om grote pakketten aandelen te kopen of verkopen zonder dat andere marktpartijen daarvan op de hoogte komen en dus op transacties kunnen anticiperen.

Handel buiten zicht
Dark pools – handelsplatformen voor institutionele partijen die pas achteraf en zo summier mogelijk handelsinformatie naar buiten brengen – krijgen onder Mifid 2 de mogelijkheid om maximaal 8% van de handel in een bepaald aandeel naar zich toe te trekken. Voor individuele pools geldt een grens van 4%. Zodra een van die grenzen wordt overschreden, volgt een handelsverbod voor een periode van zes maanden. Een analyse van de Amerikaanse broker Rosenblatt Securities wees eerder dit jaar uit dat het aandeel van dark pools in de handel van bijna driekwart van alle grote Europese beursfondsen boven de grens ligt.

Het marktaandeel van dark pools wordt straks teruggedrongen. Maar dat betekent niet dat een groter deel van de handel straks plaatsvindt op platformen waar de order- en handelsstroom zichtbaar is voor alle beleggers. Een van de mazen in Mifid 2 is namelijk dat de handel op zogeheten systematic internalisers (SI’s) niet onder de dark pool-regels valt. SI’s zijn platformen van banken of specialistische partijen met een eigen handelssysteem. Deze partijen hoeven zich ook niet te houden aan regels over een vaste ‘tick-size’, de omvang van het minimale stapje waarin aandelen verhandeld worden.

Gevaarlijke ontwikkeling
Alex Gerco, topman van XTX Markets, dat een van de grootste SI’s van Europa exploiteert, voorspelde onlangs dat het aandeel van de aandelenhandel dat buiten de officiële platformen plaatsvindt, ondanks Mifid 2 gaat toenemen van circa 10% op dit moment tot de ruim 30% die in de Verenigde Staten al gebruikelijk is. Goldman Sachs, JPMorgan, Morgan Stanley, Mizuho en UBS zouden volgens consultancyfirma Tabb Group samen met circa 15 andere partijen in januari de status van SI krijgen.

Voor particuliere beleggers is dat in potentie een gevaarlijke ontwikkeling. De zichtbare prijs van een aandeel op openbare beurzen hoeft dan immers niet meer een reële weergave te zijn van de waarde volgens alle marktspelers. In het meest extreme scenario kan een partij met toegang tot specifieke informatie buiten het zicht van andere beleggers een flinke positie op- of afbouwen. De ESMA kijkt momenteel of het nodig is om de regulering van SI’s verder aan te scherpen.

Minder marktschokken
Het maatregelenpakket bevat echter ook elementen waar (particuliere) beleggers baat bij hebben. Flitshandelaren en partijen met een handelsalgoritme dat zelf orders plaatst, worden scherper in de gaten gehouden. Toezichthouders dwingen deze spelers om onder meer de handelssystemen en ingebouwde controles tegen het licht te houden. De handelaren zijn bovendien verplicht om alle orderdata te bewaren (zie kader).

Met de strengere richtlijnen wil ESMA zoveel mogelijk voorkomen dat er fouten in de handelssoftware sluipen en dat algoritmen verkeerd reageren onder bepaalde omstandigheden. Een van de gevolgen van Mifid 2 is dat het risico van zogeheten flashcrashes afneemt.

Bij een flashcrash komt een koersdaling van één of meerdere aandelen in een stroomversnelling omdat één of meerdere handelssystemen tegen steeds lagere prijzen aandelen aanbieden. Het bekendste voorbeeld hiervan zagen we op 1 augustus 2012. Een aanpassing in de handelssoftware van Knight Trading leidde ertoe dat de koersen van tientallen aandelen razendsnel daalden of juist stegen. Andere handelaren maakten handig gebruik van deze koersbewegingen. Knight verloor binnen een half uur €440 mln door aandelen te kopen en vervolgens tegen een lagere koers te verkopen of andersom.

Idealiter komen dit soort marktschokken in de toekomst minder vaak voor en neemt de kans af dat beleggers spijt krijgen van de aankoop van een beleggingsinstrument. Maar de invoering van Mifid 2 is natuurlijk geen bescherming tegen de grillen van beleggingsmarkten, en biedt ook geen garantie dat alle financiële doelen binnen handbereik komen.

Wie mag dit artikel niet missen? U kunt als abonnee dit artikel cadeau geven aan uw vrienden of familie. Klik bovenaan het artikel op de link en het artikel wordt per e-mail doorgestuurd.