Snurer blikt vooruit: Het gevaar van irrationele voorzichtigheid

Het was in een televisie-uitzending op donderdag 5 december 1996 dat Alan Greenspan voor het eerst – althans voor zover bekend – de term irrational excuberance in de mond nam – ‘irrationele uitbundigheid’ in goed Nederlands. De toenmalige voorzitter van de Federal Reserve was bezorgd omdat de verwachtingen van technologie-, media- en telecommunicatiebedrijven behoorlijk waren vooruitgelopen op de waarderingen. Hij wilde beleggers waarschuwen voor hun ongebreidelde optimisme. De aandelen die van de internetrevolutie profiteerden, zouden echter nog jarenlang uitbundig stijgen. Met dank aan het extreme monetaire beleid van de Amerikaanse centrale bank.

De afgelopen jaren zijn aandelen ook behoorlijk gestegen, eveneens door het onconventionele beleid van centrale banken. Het neveneffect van hun nul-rentes en diverse opkoopprogramma’s namen de centrale bankiers voor lief. Het had wel tot gevolg dat de financiële markten overspoeld werden met liquiditeiten. Geld dat eigenlijk bedoeld was om de economie weer vlot te trekken, vond zo in belangrijke mate zijn weg naar de aandelenmarkten.

Ideale scenario

Het ideale scenario voor aandelen is economische groei met matige inflatie en lage rente. De bodemrentes van nu wijzen op een lange periode van lage groei en inflatie. De combinatie van economische groei, lage rente en stijgende beurskoersen maakt dat de risicobereidheid van beleggers toeneemt, en zorgt dat nieuwe spelers de markt betreden. Dit feit draagt ertoe bij dat verkopers en kopers elkaar snel vinden. Dat maakt dat de volatiliteit op de markten laag is.

De VIX, de graadmeter voor de volatiliteit op Wall Street, schommelt dit jaar globaal rond de 12. Dit jaar is de gemiddelde waarde van de VSTOXX, de volatiliteitsindex voor Europese aandelen, tot dusver 14. Dat is bij beide graadmeters grofweg de helft van het tienjarig gemiddelde. Voor een daling van 3% voor Europese en Amerikaanse aandelen moeten we terug naar juni vorig jaar. Tot nog toe zijn de dagelijkse koersschommelingen van de Amerikaanse S&P500 en de Europese Stoxx600 in 2017 overwegend kleiner dan -1% dan wel +1%.

Perioden van lage volatiliteit horen bij bullmarkten. De vraag is echter hoe onervaren beleggers zullen reageren op grotere koersschommelingen. Als zij schrikken, zal de volatiliteit flink toenemen en is een dip van 15% niet uitgesloten. Tussentijdse correcties van 15 à 20% zijn, net als koersdalingen van 3%, de normaalste zaak van de wereld. Er hoeft niet eens sprake te zijn van een crisis of panieksituatie. Zien verkopen, doet verkopen. Als onervaren beleggers zien dat de beurskoersen dagenlang steeds maar omlaag gaan, is de kans groot dat zij eieren voor hun geld kiezen en hun aandelen verkopen, waardoor de koersen nog sterker dalen.

Drietal oorzaken

Anderzijds kan men op dit moment een drietal oorzaken aanwijzen waardoor de volatiliteit in de nabije toekomst flink zal toenemen. Met name de politieke spanningen tussen Noord-Korea en de Verenigde Staten, de figuur van Donald Trump als 45ste president van de Verenigde Staten en het monetaire beleid van centrale banken zijn de ‘usual suspects’. Maar het kan net zo goed een crash van de bitcoin zijn die de rust op de markten verstoort.

Vaak wordt het einde van bullmarkten voorafgegaan door een flinke toename van de beweeglijkheid. Wanneer loopt de huidige bull-run op zijn einde? Wie het weet, mag het zeggen. De laatste jaren is de opmars van de aandelenmarkten niet gestopt door cruciale verkiezingen, noch door geopolitieke onrust. Dat is in zekere zin ook de verdienste van centrale banken. Zij hielden stoïcijns vast aan hun onorthodoxe beleidsmaatregelen, waardoor de markten verzekerd bleven van liquiditeit. Centrale bankiers dienen het belang van de reële economie, maar zijn zich er meer dan ooit van bewust dat de zorgen van de financiële markten van negatieve invloed zijn op het functioneren van de economie.

Iedereen is gevoelig

Niet alleen beleggers, mensen zijn irrationeel. Iedereen is gevoelig voor de manier waarop iets gezegd wordt, of de context waarbinnen het gebeurt. Als je lang genoeg hoort dat een recessie onafwendbaar is of dat aandelen duur zijn, word je vanzelf voorzichtig. De tijd dat beleggers zich bezondigden aan irrationele uitbundigheid ligt (nog) ver achter ons. Pas bij een niveau van 3.500 punten evenaart de S&P500 het niveau van irrationele uitbundigheid ten tijde van de internetbubbel, de Stoxx600 bij 600 punten.

Het gevaar van irrationele voorzichtigheid manifesteert zich in het mislopen van rendement, doordat we te vroeg uit de markt stappen. Niet minder irrationeel is onze gewoonte om na een beurscrisis te lang te wachten om opnieuw aandelen te kopen. Maar ja, het herkennen van beurstoppen en -bodems is vaak wijsheid achteraf.

Wie mag dit artikel niet missen? U kunt als abonnee dit artikel cadeau geven aan uw vrienden of familie. Klik bovenaan het artikel op de link en het artikel wordt per e-mail doorgestuurd.