Lage rente kan aandelenkoersen blijven aanjagen

We leven in vreemde tijden. Terwijl de Nederlandse regering optimisme uitstraalt over de opgeleefde economie en lastenverlichting − en gestegen cao-lonen dit optimisme lijken te rechtvaardigen − worden velen gekweld door een sluimerend onbehagen. Het gevaar van terroristische aanslagen, de aanhoudende vluchtelingenstroom en de onzekere toekomst van de Europese Unie wakkeren het besef aan dat de positieve ontwikkelingen van de laatste tijd weleens van korte duur zouden kunnen zijn. En hoe goed het bij ons ook mag gaan, ontwikkelingen in het buitenland kunnen op elk moment roet in het eten gooien. Brexit, de problemen bij Deutsche Bank, de fundamentele problemen met de euro — het is maar een greep uit de vele mogelijke zaken die voor een pijlsnelle omslag in het voorzichtig positieve sentiment kunnen zorgen. Het thema van de tiende editie van het congres Grip op je Vermogen was dan ook goed gekozen: ‘de stand van het land’. Hoe staat Nederland ervoor, economisch en anderszins? En waar moeten beleggers rekening mee houden?

‘De EU is een financieel-economische beurs reus, een politieke puber en militaire dwerg’

Interne en externe veiligheid
De eerste spreker was Jaap de Hoop Scheffer, voormalig minister van Buitenlandse Zaken en oud-secretaris-generaal van de NAVO. Niet verrassend voor iemand die letterlijk de wereld als werkterrein heeft gehad, was zijn visie op de staat van Nederland sterk gekleurd door gebeurtenissen in het buitenland. ‘De bedreigingen en uitdagingen die ik op dit moment zie, gaan uit van de veronderstelling dat er geen onderscheid meer is tussen externe en interne veiligheid. Toen ik opgroeide, in de Koude Oorlog, was het verhaal: we moeten voorkomen dat de Russen naar West-Europa komen. Kijk eens naar de bedreigingen die wij nu zien: IS is een bedreiging in de regio, maar ook in onze eigen samenleving. Klimaatverandering zal ertoe leiden dat delen van de wereld niet meer bewoonbaar zullen blijken te zijn, wat enorme gevolgen zal hebben voor migratiestromen. Er zijn allerlei bedreigingen waar we nog lang niet alle antwoorden op hebben.’

Daarbij doen met name China en Rusland zich de laatste tijd steeds meer gelden. China voert een zeer assertieve, ‘om niet te zeggen agressieve’ politiek in de Zuid- en Oost-Chinese zee en investeert tegelijk veel in westerse landen, tot aan kernreactoren en elektriciteitsnetten toe. De Hoop Scheffer: ‘Met die investeringen moeten we oppassen.’ De geopolitieke wens van Rusland is volgens De Hoop Scheffer duidelijk: ‘President Poetin wil zijn rijk terug,’ zegt hij, doelend op de voormalige Sovjet-Unie. ‘Dat lukt niet, maar hij wil wel exclusieve invloed in de voormalige landen van het Sovjet-rijk. Het probleem is dat daarbij ook de Baltische staten horen, en die zijn lid van de NAVO. Ik vraag me af of de NAVO wel in staat is militair op te treden.’

Een terechte vraag, zeker gezien de geringe bereidheid van de Amerikanen om militair in te grijpen op het wereldtoneel. De Verenigde Staten zijn volgens De Hoop Scheffer nog altijd met afstand het machtigste land ter wereld, maar hij maakt zich wel zorgen over het aarzelende karakter van de Amerikaanse politiek. ‘Obama maakte een einde aan de activistische periode onder George W. Bush, maar ik denk dat hij te terughoudend is geweest. Hadden de Amerikanen moeten ingrijpen in Syrië? Ik denk van wel.’

Ook de situatie in de Europese Unie geeft de voormalig NAVO-topman reden tot zorg. ‘De EU is een financieel-economische reus, een politieke puber en een militaire dwerg. Gekweld door de boze burger, opgejaagd door populisten, geconfronteerd met een dreigende Brexit.’ De Hoop Scheffer breekt niettemin een lans voor de EU. ‘Kunnen wij als Nederland een nationale oplossing vinden voor de migratiecrisis, klimaatverandering, terrorismedreiging? Nee. Ik ben anti-federalist, maar we hebben de EU buitengewoon hard nodig.’

Heel veel lezen
De tweede spreker was ondernemer en internetinvesteerder Simone Brummelhuis. Haar presentatie spitste zich toe op de rol van start-ups en scale-ups in de Nederlandse economie. Deze jonge bedrijven zijn volgens haar ‘the new black’: het nieuwste, spannendste, hipste. ‘Dus hoe cool is het nog om in de gevestigde orde te beleggen? Start-ups hebben heel veel toegevoegd aan ons leven: Uber, Airbnb, Whatsapp — allemaal innovaties die van start-ups komen. In Engeland komt de banengroei van bedrijven die jonger zijn dan vijf jaar. Ook in Nederland gaat het goed.’

De rente zal pas structureel gaan stijgen vanaf 2030, als de groep mensen met pensioen gaat die nu het grootst is in de demografische statistieken

Investeren in een start-up is echter een vak apart, erkent Brummelhuis. ‘Het risico is groot. 50% van de start-ups wordt niet ouder dan vijf jaar en niet meer dan 0,5% groeit uit tot scale-ups. Toch geeft 10% een prima rendement. Het is wel verstandig om niet meer dan 5 à 10% van je portefeuille in start-ups te beleggen. En je zult je echt goed moeten informeren, vooral door heel veel te lezen. Er is ontzettend veel en leuk leesvoer over, bijvoorbeeld op Amerikaanse blogs als techcrunch.com. Ook in Nederland heb je zulke blogs, zoals siliconcanals.nl, dat heel goed in de gaten houdt wat er gebeurt op de Nederlandse markt voor start-ups. En let met start-ups altijd hierop: er moet een probleem zijn, daar moet een antwoord op zijn, daar moet een oplossing voor zijn en daar moeten mensen voor willen betalen.’

Na Brummelhuis was het podium aan Marieke Blom, hoofdeconoom van ING Nederland. Haar rede spitste zich toe op het effect van de politiek op de economie, met name het Nederlandse kabinetsbeleid van de laatste jaren. Het werd een uitgesproken optimistisch verhaal. ‘Het gaat weer beter met Nederland,’ aldus Blom. ‘Het consumentenvertrouwen is toegenomen, de huizenprijzen zijn hoger, de werkloosheid is lager en er zijn minder faillissementen. Dat heeft iets met de politiek te maken. De overheid geeft nu per jaar €40 mrd minder uit dan als er niet bezuinigd zou zijn. Dat is veel, ook in vergelijking met andere landen. Er zijn niet eerder twee kabinetten achter elkaar geweest die zoveel hebben ingegrepen, en het is bijzonder dat Nederland die afbuiging gemaakt heeft omdat er tegelijk veel vergrijzing was. Zonder ingrijpen zouden de uitgaven nog veel sterker zijn gestegen dan in andere landen, terwijl ze juist zijn gedaald. De overheidsfinanciën zijn vergrijzingsbestendig gemaakt, en dat betekent dat er nu niet meer hoeft te worden ingegrepen.’

Beleggen in het groot
Na de lunch was het podium voor Peter Borgdorff, directeur van pensioenfonds Zorg en Welzijn, dat naar eigen zeggen €180 mrd beheert voor zo’n 2,5 miljoen zorgmedewerkers en een langjarig rendement genereert van 8,2% per jaar. Borgdorff gaf uitleg over het beleggingsbeleid van zijn pensioenfonds. ‘We beleggen niet voor het maximale rendement, maar voor een goed pensioen. We koesteren de 8%, maar 5 à 6% is ook goed. Ons advies aan beleggers: weet waarvoor je belegt en welk doel je wilt bereiken. Wij zijn een passieve belegger. Ongeveer 50% van onze portefeuille zit in indices. We geloven niet dat we met dat deel van de portefeuille de markt kunnen verslaan. We willen heel lage kosten, dus handelen we niet veel. Onze kosten voor de totale portefeuille bedragen zo’n 5 basispunten per jaar. Verder beleggen we alleen in het groot: een belegging van €50 mln vinden we te klein, bij €100 mln willen we erover nadenken, bij €200 mln zetten we een team aan het werk. Onze portefeuille bestaat uit vier rendementsstromen: liquide aandelen wereldwijd, beursgenoteerd en privaat vastgoed, private equity en infrastructuur. Daarbij kijken we nadrukkelijk naar duurzaamheid. We geloven erin dat bedrijven die werken aan een houdbare economie, uiteindelijk beter renderen. Tegelijk willen we pensioen uitkeren in een leefbare wereld, en om die reden zijn we bezig om tot 2020 de CO2-footprint in onze hele portefeuille te halveren. We beleggen dan dus niet meer in kolen, iets dat we nu nog wel doen. We willen ook niet beleggen in wapens, en een aantal jaren geleden hebben we tabak uitgesloten — niet omdat je er ziek van wordt, maar omdat op tabaksplantages slavernij voorkomt. Wat verder voor ons van belang is, is dat we onze beleggingen begrijpen en kunnen beheersen. We willen weten waar het geld blijft. Hegdefunds zijn niet transparant, dus daar beleggen we niet meer in. Bovendien: in 2008 dachten we beschermd te zijn omdat we in hedgefunds hadden belegd, maar ook die gingen onderuit.’

Japan achterna
De laatste plenaire spreker was zeker niet de minste: Coen Teulings, voormalig directeur van het Centraal Planbureau (CPB). Hij hield de zaal voor dat we ons mogen opmaken voor een langdurige periode van lage rente. Niet alleen door het huidige beleid van centrale banken, maar eerst en vooral omdat de rente al heel lang aan het dalen is en er dus sprake is van een langjarige trend. ‘Er is al sinds 1980 een systematische daling. De lage rente is dus niet het gevolg van de economische crisis.’ Demografische omstandigheden zullen er volgens Teulings voor zorgen dat de rente nog lange tijd laag blijft. In zowel Duitsland, de VS, China als Japan is een gebrek aan de grote aantallen jongeren die nodig zijn om uitbundige economische groei te kunnen aanjagen en de pensioenen van vorige generaties te kunnen dragen. De VS staan er van deze landen demografisch het best voor, Duitsland het slechtst. Het voorbeeld van Japan, waar dit probleem zich al veel eerder openbaarde, leert ons wat dat betekent. Teulings: ‘Duitsland loopt vijftien jaar achter op Japan. Kijk naar Japan, dan zie je wat er de komende tijd met Europa gaat gebeuren, met name in Duitsland. De rente zal pas structureel gaan stijgen vanaf 2030, als de groep mensen met pensioen gaat die nu het grootst is in de demografische statistieken.’ De langdurig lage rente zal in elk geval leiden tot stijgende vastgoedprijzen, denkt Teulings. ‘Het is een goede manier om spaargeld op te slaan.’

De gewezen CPB-directeur constateert dat Japan het gezien de omstandigheden helemaal niet slecht gedaan heeft, al is de staatsschuld van het land dan enorm. Europa zucht in deze tijd echter onder een toenemend populisme dat de politieke en economische stabiliteit op het continent bedreigt. Teulings heeft er begrip voor, hoewel hij vóór alles een vrijhandelspropagandist blijft. ‘Afsluiting van de wereldhandel is heel slecht voor de welvaart van een land. Tegelijk moeten we erkennen dat de steun voor wereldhandel onder druk staat. We hebben er enorm van geprofiteerd, maar veel mensen hebben er ook last van gehad. In gebieden in de Verenigde Staten waar de handel met China het meeste invloed op banen heeft gehad, is de verschuiving naar Trump het grootst. We hebben onvoldoende aandacht besteed aan mensen die reëel last hebben van de wereldhandel en daar zijn die mensen terecht boos over. We zien nu grote golven van onvrede in de VS, het VK en op het Europese vasteland. Dat is bedreigend voor het functioneren van de economie, en daarmee van de welvaart. Het gezond verstand kan alleen zegevieren als je mensen die reëel last hebben van de globalisering daarvoor compenseert.’

Geen aandelenbubbel
Na een pauze namen Coen Teulings, Marieke Blom en Peter Borgdorff deel aan een debat, samen met Valentijn van Nieuwenhuizen van NN Investment Partners en Joost van Leenders van BNP Paribas. Het vijftal kreeg vijf stellingen voorgelegd, uiteenlopend van ‘de Nederlandse economie is beter af met de gulden’ tot ‘centrale banken hebben gevaarlijke bubbels op de aandelenmarkten gecreëerd’. De stemming in de zaal — eens of oneens — werd gepeild met groene en rode papiertjes.

De stelling over het beleid van centrale banken en de aandelenmarkt gaf de interessantste stemverdeling te zien. De overgrote meerderheid van de zaal was ermee eens, het panel was het er unaniem mee oneens. Marieke Blom: ‘Als de rente laag blijft, zijn dit de koersen die daarbij horen.’ Joost van Leenders: ‘De waardering van aandelen ten opzichte van winsten is niet overdreven hoog. Er is eerder sprake van een bubbel op de obligatiemarkt.’ Valentijn van Nieuwenhuizen: ‘Een bubbel is iets dat volledig losgeslagen is van de onderliggende fundamentals en dat is hier niet het geval. Obligaties zijn veel te duur, aandelen bieden gewoon perspectief op rendement. Koop dus vooral aandelen.’

Lees ook: ‘Een enorm deel van de Nederlanders is pensioen-bewusteloos’