Als bezit wordt vervangen door gebruik…
De jongste editie van het congres Grip op je Vermogen stond in het teken van de deeleconomie, die via bedrijven als Snappcar, Airbnb en Uber de businessmodellen van steeds meer gevestigde bedrijven en sectoren onder druk zet. Waar kun je nog veilig in beleggen als bezit niet langer heilig is?
Het ludieke krakerscollectief Loesje, bekend van de humoristische aanplakbiljetten, verspreidde ooit een brievenbussticker met de tekst: ‘Geen reclame s.v.p. Wij hebben alles al’. Geestig, maar volkomen in tegenspraak met de klassieke economische theorie, die ons leert dat de behoeften van de mens oneindig zijn. Toch is het dit principe, ‘wij hebben alles al’, dat aan de basis staat van een economische aardverschuiving. We hebben namelijk inderdaad alles al – alleen dan collectief. Waarom zou je een auto willen bezitten, als je er via Snappcar op elk gewenst moment eentje goedkoop kunt huren van iemand die een paar straten verderop woont? Waarom zou je een hotelkamer willen boeken, als je voor minder geld via Airbnb een heel appartement kunt huren? En waarom zou je een boormachine of een ladder kopen, of zelfs huren, als de app Peerby je toegang biedt tot tientallen mensen in de buurt bij wie je er een kunt lenen? Door zo veel mogelijk zaken met elkaar te delen, hoeven we steeds minder te produceren en kunnen we de industriële milieuschade enorm beperken. Het is deze ontwikkeling, de overgang van een bezitseconomie naar een deeleconomie, die centraal staat op de jongste editie van het congres Grip op je Vermogen.
Consument versus burger
De eerste presentatie van de dag is van Femke Halsema, voormalig leider van GroenLinks en tegenwoordig actief als auteur en programmamaker. Ze gaat in op het fenomeen hyperconsumptie: het verschijnsel dat we steeds meer consumeren, maar dat onze aankopen ons niet het goede gevoel geven waarop we hadden gehoopt. Halsema illustreert dit met een voorbeeld uit het boek Luxury Fever van Robert Frank. De auteur beschrijft hoe hij voor $1000 een nieuwe barbecue koopt, maar daarna toch ontevreden is omdat hij veel mooiere en duurdere barbecues heeft gezien die hij niet kan betalen. Een andere auteur die Halsema aanhaalt is de Amerikaanse wetenschapper Robert Reich, die ons leert dat in onze hersenen de consument en de burger voortdurend om voorrang strijden. Halsema merkt dat bij zichzelf ook. ‘Ik vind het heerlijk dat er prijsvechters zijn waarmee ik voor €60 naar Valencia kan vliegen. Het burgerdeel van mijn hersenen weet heus wel dat dit ertoe leidt dat luchtvaartpersoneel slecht betaald wordt. Dit burgerdeel legt het echter vrijwel altijd af tegen het consumentendeel.’
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Halsema houdt haar toehoorders duidelijk een spiegel voor. Verwijzend naar de stortvloed aan slechte leningen die in 2008 de kredietcrisis veroorzaakte, zegt ze: ‘Wij hebben de economische crisis zelf mogelijk gemaakt, omdat we een diep verlangen hadden om nieuwe spullen te blijven kopen en mee te blijven doen. We zorgen ook voor toenemende economische ongelijkheid wereldwijd. Minder dan 1% van de bevolking wereldwijd bezit 41% van het kapitaal. In Nederland is de ongelijkheid minder groot dan dat, maar ook hier is het een probleem. Dat zie je heel duidelijk in het onderwijs. Ik heb twee kinderen, een tweeling, waarvan er één heel makkelijk leert en één heel moeilijk. Ik heb dus alle soorten scholen gezien, en VMBO-scholen zijn veel armoediger dan VWO-scholen. Mijn ene kind mag straks op reis naar Rome, mijn andere kind mag naar de Veluwe.’ De boodschap van Halsema: ‘In de politiek en daarbuiten wordt onze particuliere consumptie aangejaagd, waardoor er minder geld is om te investeren. Laten we zorgen dat de belasting die we betalen, op de allerbeste plek terechtkomt: bij de volgende generatie.’
Laten we zorgen dat de belasting die we betalen, op de allerbeste plek terechtkomt: bij de volgende generatie
Hetzelfde welvaartsniveau
De tweede spreker is Daan Weddepohl, bedenker van Peerby, een app waarmee mensen elkaar spullen kunnen uitlenen. Weddepohl ervoer de hulpvaardigheid van mensen, zo vertelt hij, toen hij in 2009 binnen korte tijd zijn relatie, zijn baan en – door een brand – ook zijn huis kwijtraakte. Weddepohl: ‘Van een geweldig leven waarin ik alles bij elkaar geconsumeerd had, ging ik naar niets. Ik moest toen een beroep doen op mensen om me heen, maar dat was veel minder vervelend dan ik had gedacht. Mensen helpen elkaar graag een handje.’
Het gaf hem het idee voor Peerby. ‘Je hebt iets nodig, tikt dat in en de app zoekt iemand in de buurt van wie je dat voorwerp kunt lenen. Hebben we voor elk huis echt apart een grasmaaier nodig? Welnee. Met elkaar hebben we alles al. Zo is het ook met onze auto’s: die staan 92% van de tijd stil, en als er in gereden wordt is gemiddeld slechts 1,4 stoel bezet. Het delen van spullen heeft een enorm positief effect op het milieu: het scheelt grondstoffen en vervuiling, terwijl we toch hetzelfde welvaartsniveau houden. En het gaat heel hard met de deeleconomie: voor elk deel van de traditionele economie is er ook een deelvariant.’
Google nieuwe hoeksteen
Met het optreden van Bob Homan, hoofd van de ING Investment Office, krijgt de dag een heel praktische wending. Homan gaat in op de belangrijkste economische trends en vertaalt die in concrete beleggingsadviezen. Een eerste belangrijke constatering die hij daarbij doet is dat de grote onrust op de aandelenbeurzen van dit jaar overtrokken is. ‘Ik denk dat het komt door het recente verleden, waarin de beurs een aantal malen grote verliezen heeft geleden. Mensen rekenen waarschijnlijk op een grote klap, zeg maar -40%.’ Aan de hand van twee belangrijke economische indicatoren constateert Homan echter dat er geen reden is voor paniek. ‘Er is geen bankencrisis en er is ook geen recessie. Overwaardering van aandelen is er wél, als je kijkt naar de gemiddelde rendementen over de afgelopen tien jaar, maar dat geldt vooral voor Amerikaanse aandelen. Europa is helemaal niet zo duur.’
ING heeft de vijftig meest innovatieve bedrijven, geselecteerd door Boston Consulting Group, vergeleken met zijn eigen favoriete aandelen. Homan: ‘Er zijn opvallend veel overeenkomsten: Nike, Apple, Google, Disney, Gilead, General Electric, BMW, Pfizer, Amgen, Roche en Microsoft.’ In zijn presentatie pikt Homan BMW eruit, ter illustratie van een ontwikkeling waar hij veel van verwacht: de zelfrijdende – bij voorkeur elektrische – auto. ‘Elon Musk, de oprichter van Tesla, heeft gezegd dat er binnen drie jaar zelfrijdende auto’s rondrijden’, aldus Homan. ‘Wie gaat daarvan profiteren? Google zit op dit terrein bijna overal in, en dat aandeel zou dan ook de hoeksteen moeten worden van de nieuwe portefeuille, zoals Shell dat van de oude portefeuille was.’
Verliezers zijn er uiteraard ook. ‘Als we auto’s zelf laten rijden, loopt het aantal schades naar verwachting met 80% terug. Hou daar dus rekening mee als je voor de lange termijn belegt in verzekeraars. Pas bijvoorbeeld op met verzekeraars die flink in autoschade zitten.’
Geen lampen, maar licht
Na de lunch is het woord aan de Duitse architect en ondernemer Thomas Rau. Voor hem is de nieuwe economie, waarin het niet meer draait om bezit, al de dagelijkse praktijk. Hij vertelt hoe hij over de verlichting van één van zijn gebouwen onderhandelde. ‘Philips was vijf jaar geleden bij mij op kantoor. Ik zei tijdens dat gesprek: “Ik wil graag licht van jullie afnemen, en geen lampen.” De vertegenwoordiger belde me later terug en zei: “Ik heb geen idee waar je het over hebt, maar we gaan het doen. Eén voorwaarde: we gaan er niet met mijn baas over praten.” Hij kwam terug met een plan waarin alle lampen stonden uitgetekend, en toen vertelde ik hem: “Even voor de helderheid, ik wil geen stroomrekening. Want ú heeft stroom nodig voor die lampen. Ik koop alleen maar licht van u.” Een paar weken later kwam hij terug, en had hij ineens 38% minder lampen nodig – hij had er nog eens goed naar gekeken, vertelde hij. Zo ziet u: als de consequenties van ons handelen voor onszelf zijn, nemen we andere beslissingen.’ Philips heeft het verkopen van licht in plaats van lampen inmiddels wereldwijd uitgerold.
Heel voorzichtig
Na Rau is het de beurt aan de econoom Mathijs Bouman, bekend van zijn televisieoptredens bij RTLZ. Hij raadt beleggers aan om bij de huidige lage rente heel voorzichtig te selecteren. ‘Let goed op de manier waarop bedrijven omgaan met de negatieve rente. Bij deze rentestand lijkt elk idioot plan namelijk ineens heel aantrekkelijk. Kijk daarom goed naar de interne rentestand die een bedrijf gebruikt. Sommige ondernemingen rekenen bij hun eigen modellen nog altijd met een rente van 7%, ook al is de werkelijke rente veel lager.’
Bouman constateert dat vooral de vergrijzing een rem zet op onze toekomstige welvaart, meer bepaald ons vermogen om onze huidige welvaart naar de (verre) toekomst te transporteren. ‘Waardetransport is makkelijk als er steeds meer mensen bijkomen, maar er komen steeds minder werkende mensen bij op steeds meer gepensioneerden. Daardoor zal de groei nooit meer zo uitbundig zijn als vroeger.’
Daarbij gaan we in Nederland niet bepaald verstandig om met ons vermogen, meent Bouman. ‘We zijn onze AAA-status kwijtgeraakt, hoewel we het meest solvabele land ter wereld zijn. Wat ik heel dom vind, is dat we onze pensioengelden niet mogen gebruiken om onze hypotheken af te lossen. Het komt niet door de bezuinigingen dat we het zo zwaar hebben gehad tijdens de crisis. We zijn gewoon veel minder gaan uitgeven omdat onze huizen onder water stonden.’ Bouman is zeer kritisch over de pensioenfondsen, die elke discussie over wijziging van het huidige stelsel uit de weg gaan. ‘Pensioenfondsen zeggen: “Dat geld is niet van de gepensioneerden, maar van ons.” Dat betekent dus dat je jongeren te veel laat betalen, en ouderen te weinig. Niemand wil het erover hebben, omdat de jongeren dan door zouden krijgen dat ze geflest worden.’
Niet zeuren
Bouman en Rau maken beiden hun opwachting in het debat dat aansluitend plaatsvindt. Ze krijgen gezelschap van Bob Homan, Hubert Aarts (Impax Asset Management), Bob Hendriks (BlackRock) en Valentijn van Nieuwenhuijzen (NN Investment Partners). Het gezelschap krijgt zes stellingen voorgelegd waar ze zich voor of tegen moeten verklaren.
Van Nieuwenhuijzen toont zich de grootste dissident van het gezelschap. Op de stelling dat consumenten en pensioenfondsen de ECB dankbaar moeten zijn voor de lage rente, reageert hij als enige bevestigend. ‘De lage rente heeft eraan bijgedragen dat de eurozone niet uit elkaar is gevallen, iets waarvan we veel last zouden hebben gehad. Natuurlijk zitten de pensioenfondsen in hun maag met de lage dekkingsgraden. Maar dat betekent alleen maar dat ze het risico van zo’n lage rente niet goed hebben afgedekt. Natuurlijk zijn er verliezers, maar die zijn er bij elke beleidskeuze. Netto zijn er meer winnaars dan verliezers.’
Deflatie is een theoretisch probleem. Landen met deflatie, zoals Spanje, groeien harder dan Nederland
Bouman is het weliswaar met de stelling oneens, maar deelt Van Nieuwenhuijzens kritiek op de pensioenfondsen. ‘Pensioenfondsen moeten niet zeuren. Het ABP vond het nodig om vijftien jaar lang te gokken op een rentestijging die niet kwam.’ Hij heeft ook kritiek op de ECB, die met renteverlagingen inflatie probeert aan te jagen, of op z’n minst deflatie tracht te voorkomen. Bouman: ‘Die negatieve rente lost het probleem niet op. Deflatie is een theoretisch probleem, waar ik in de praktijk geen enkel bewijs voor zie. Landen met deflatie, zoals Spanje, groeien harder dan Nederland.’
Over de stelling dat het rechtvaardig is dat de vermogensrendementsheffing voor rijke Nederlanders verhoogd wordt, zijn de meningen verdeeld. Homan ziet meer in het belasten van behaalde rendementen dan van het fictieve rendement van 4%, en verwerpt categorisch het door de overheid vaak aangevoerde argument dat dit heel moeilijk te realiseren zou zijn. ‘Ik heb net mijn belastingaangifte gedaan. Die was vooraf ingevuld, dus ik zie niet wat het probleem zou zijn met het belasten van werkelijke rendementen.’
Hendriks is vooral kritisch over de gevolgen van het rekenen met een fictief rendement: ‘Wij verwachten minder rendement op aandelen de komende jaren. Je kunt je dus afvragen of het tarief rechtvaardig is. Is het haalbaar? Of dwing je mensen significant meer risico te nemen?’
Het panel reageert ook verdeeld op de stelling dat een bedrijf met een goed businessplan aantrekkelijker is voor beleggers dan een bedrijf met goede cijfers. Aarts is stellig: ‘Het moet een combinatie zijn. Een goed businessplan is namelijk geen haalbare kaart als de cijfers niet goed zijn.’ Daar is Rau het niet mee eens. ‘Een goed businessplan zegt altijd iets over de toekomst, cijfers zeggen alleen iets over het verleden.’ Die toekomst, daar gaat het ook volgens Bouman om. ‘Ook heel goede cijfers zeggen alleen maar iets over het verleden. Maar als ik nu aandeelhouder Shell zou zijn, zou ik me vooral zorgen maken over de toekomst. Gaan ze de laatste druppel olie uit de grond halen? En dan? Gaan ze dan failliet?’
Lees ook: Geld verdienen zonder risico